Inwazyjne gatunki obce.

Inwazyjne gatunki obce

-ciche zagrożenie dla bioróżnorodności naszej Planety. Stan na 03.20025 r.

Czy zastanawialiście się kiedyś, jak bardzo obce gatunki roślin i zwierząt wpływają na nasze ekosystemy? Choć temat może wydawać się mało medialny, to w rzeczywistości mamy do czynienia z jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska naturalnego. Inwazyjne gatunki obce (IAS – invasive alien species) powodują nieodwracalne zmiany w ekosystemach, zagrażają gospodarce i zdrowiu ludzi, a ich rozprzestrzenianie się nabiera coraz większego tempa, szczególnie w kontekście postępujących zmian klimatu.

Czym są inwazyjne gatunki obce?

Inwazyjne gatunki obce to organizmy, które zostały przeniesione poza swoje naturalne siedliska – często przez działalność człowieka – i zaczęły się niekontrolowanie rozprzestrzeniać, wypierając lokalne gatunki. W przeciwieństwie do naturalnej migracji organizmów, wprowadzenie gatunków inwazyjnych najczęściej nie jest związane z ich ewolucyjnym przystosowaniem do nowych warunków, lecz z ingerencją człowieka. Globalizacja, rozwój handlu międzynarodowego i turystyki znacząco zwiększyły ryzyko introdukcji nowych gatunków do ekosystemów, w których wcześniej nie występowały.

Przykłady takich gatunków są dobrze znane. W Polsce jednym z najbardziej problematycznych inwazyjnych gatunków roślin jest rdestowiec japoński (Reynoutria japonica), który szybko rozprzestrzenia się wzdłuż rzek i dróg, niszcząc rodzime siedliska. W Europie duże spustoszenie sieje także norka amerykańska (Neovison vison), która zagraża lokalnym populacjom zwierząt, takim jak wydra europejska. Na Liście inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii Europejskiej znajduje się wiele organizmów, które mogą zagrażać naszym ekosystemom, w tym żółw jaszczurowaty, szop pracz czy raki przenoszące choroby.

Konsekwencje ekologiczne, ekonomiczne i zdrowotne

IAS są jedną z największych przyczyn utraty bioróżnorodności i wymierania gatunków , a także stanowią globalne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego i środków do życia . 

Obecność inwazyjnych gatunków obcych powoduje ogromne straty zarówno dla środowiska, jak i gospodarki. W skali globalnej IAS są jedną z głównych przyczyn wymierania rodzimych organizmów – obok zmian klimatu i utraty siedlisk. Wprowadzają one zaburzenia w naturalnych łańcuchach pokarmowych, niszczą rolnictwo i leśnictwo oraz stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Przykładem jest komar tygrysi (Aedes albopictus), który zawitał do Europy, a jego obecność związana jest z ryzykiem przenoszenia chorób tropikalnych, takich jak denga czy chikungunya. Inne gatunki, takie jak barszcz Sosnowskiego, mogą powodować poważne poparzenia skóry u ludzi. Szacuje się, że roczne koszty związane z IAS i ich zarządzaniem wynoszą 423 miliardy dolarów, z czego 92% to koszty związane z ich negatywnym wpływem, a tylko 8% to koszty zarządzania.

Zmiany klimatu a inwazyjne gatunki obce

IAS mogą zmniejszyć odporność siedlisk naturalnych, systemów rolniczych i obszarów miejskich na zmiany klimatyczne . Z drugiej strony, zmiany klimatyczne zmniejszają odporność siedlisk na inwazje biologiczne. 

Zmiany klimatu dodatkowo potęgują problem inwazji biologicznych. Wzrost globalnych temperatur i zmiany w opadach deszczu sprawiają, że wiele inwazyjnych gatunków zaczyna zajmować nowe tereny, na których wcześniej nie były w stanie się osiedlić. Ocieplenie klimatu ułatwia ich ekspansję na większe szerokości geograficzne i wysokości n.p.m., a także otwiera nowe szlaki migracji – np. poprzez topniejące lodowce Arktyki, które skracają czas podróży dla organizmów przewożonych przez statki.

Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak huragany, powodzie czy susze, mogą sprzyjać rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków poprzez osłabienie naturalnej odporności ekosystemów na inwazje. Na przykład nutria amerykańska (Myocastor coypus) niszczy bagienne tereny, osłabiając ich zdolność do ochrony przed powodziami, co stanowi dodatkowy problem w obliczu zmian klimatycznych.

Działania zapobiegawcze i zarządzanie

Zwalczanie inwazyjnych gatunków to nie tylko wyzwanie dla naukowców, ale także dla każdego z nas. Kluczowe działania obejmują:

1. Monitorowanie i wczesne wykrywanie – identyfikacja inwazyjnych gatunków na wczesnym etapie może znacznie ograniczyć ich negatywne skutki.
2. Odpowiednie regulacje prawne – zakaz sprowadzania i sprzedaży niektórych roślin czy zwierząt, które mogą zagrozić ekosystemom.
3. Działania edukacyjne – świadomość społeczna ma kluczowe znaczenie w walce z problemem. Im więcej osób zdaje sobie sprawę z zagrożenia, tym skuteczniej możemy działać.
4. Usuwanie i kontrola populacji – mechaniczne usuwanie roślin, odłów zwierząt i kontrola ich rozmnażania to kluczowe metody walki z inwazjami.
5. Uwzględnianie IAS w polityce klimatycznej – konieczne jest uwzględnianie wpływu zmian klimatu na inwazyjne gatunki w strategiach ochrony środowiska i działań na rzecz adaptacji do nowych warunków.

Podsumowanie

Inwazyjne gatunki obce to globalny problem, który wymaga natychmiastowych i skoordynowanych działań. Choć nie możemy cofnąć skutków ich introdukcji, możemy ograniczyć ich wpływ i zapobiegać kolejnym inwazjom. Warto śledzić regulacje dotyczące inwazyjnych gatunków i działać odpowiedzialnie, by chronić rodzime ekosystemy.

Każdy z nas ma wpływ na ochronę środowiska – czas na działanie!

Więcej informacji na temat inwazyjnych gatunków obcych oraz aktualnych regulacji prawnych można znaleźć na stronie OpenGarden:

1. Komunikat w sprawie gatunków inwazyjnych. Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu europejskiego, Europejskiego komitetu ekonomiczno-społecznego i Komitetu regionów – W kierunku strategii UE w sprawie gatunków inwazyjnych z dnia 3.grudnia.2008 r.
2. Lista inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i lista inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r.
3. O gatunkach obcych, Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r.
4. Ocena ryzyka organizmów zmodyfikowanych genetycznie dla środowiska naturalnego. Dyrektywa UE 2018/350
5. Określenie wymagań oznakowania oraz wykonania dokumentacji fotograficznej indywidualnych cech zwierząt należących do inwazyjnych gatunków obcych. Rozporządzenie Ministra Klimatu I Środowiska z dnia 7 grudnia 2022 r.
6. Rozporządzenie UE w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych z dnia 22 października 2014 r.
7. Ustawa o Centralnym Azylu dla Zwierząt z dnia 4 listopada 2022 r.
8. Wykaz inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla Unii. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) z dnia 13 lipca 2016 r.

Dla zainteresowanych inne źródła:

1. Instytut Ochrony Przyrody PAN. (n.d.). Gatunki obce w faunie Polski. Retrieved March 20, 2025, from https://www.iop.krakow.pl/gatunkiobce/
2. International Union for Conservation of Nature. (n.d.). Invasive alien species and climate change. IUCN. Retrieved March 20, 2025, from https://iucn.org/resources/issues-brief/invasive-alien-species-and-climate-change
3. Invasive Species Specialist Group. (ISSG) (n.d.). Global invasive species database. IUCN. Retrieved March 20, 2025, from https://www.iucngisd.org/gisd/
4. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. (n.d.). Rośliny inwazyjne. Retrieved March 20, 2025, from https://www.ogrod.uw.edu.pl/kategorie/rosliny-inwazyjne/
5. Robuchon, M., Bernery, C., Cardoso, A. C., Dia, C. A. K. M., Courchamp, F., Diagne, C., Gervasini, E., Heringer, G., Pavoine, S., Renault, D., Rezende, V., Vaissière, A.-C., & Bellard, C. (2025). Conservation paradoxes and challenges in invasive alien species with economic costs. Biological Conservation, 305, 111041. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2025.111041
6. Sexton, C. (n.d.). 37,000 invasive alien species are wreaking havoc around the world. Earth.com. Retrieved March 20, 2025, from https://www.earth.com/news/unseen-crisis-37000-alien-species-have-been-introduced-by-human-activities/