Sudan. Wojna, głód i milczenie świata.

Cierpienie jest przerażające.

„Sudan to kryzys humanitarny o szokujących rozmiarach” — powiedział Podsekretarz Generalny ds. Humanitarnych i Koordynator Pomocy Doraźnej Tom Fletcher. „Panuje głód. Szaleje epidemia przemocy seksualnej. Dzieci są zabijane i ranne”.

“Papież Franciszek: Konflikt w Sudanie to najgorszy kryzys humanitarny na świecie”

Kraj na skraju katastrofy humanitarnej

• Obszary dotknięte głodem: W sierpniu 2024 r. głód został wykryty w obozie Zamzam (Darfur Północny) i rozszerzył się na obozy Al Salam i Abu Shouk oraz zachodnie góry Nuba. Przewiduje się dalsze rozprzestrzenianie się klęski głodu w Darfurze Północnym, Południowym i Zachodnim.
• Masowe przesiedlenia: od kwietnia 2023 r około 12,4 miliona osób zostało przesiedlonych w Sudanie , z czego niemal 9 milionów pozostaje wewnętrznie przesiedlonych, a ponad 3,3 miliona osób uciekło do sąsiednich krajów.
• Zapaść systemu zdrowia: 70% placówek medycznych nie działa, a brak dostępu do czystej wody potęguje zagrożenie epidemiami cholery, malarii i innych chorób zakaźnych.
• Załamanie gospodarki: Inflacja i dewaluacja waluty drastycznie ograniczają możliwości zakupu żywności przez mieszkańców. Ceny podstawowych produktów są rekordowo wysokie.
• Ograniczony dostęp do pomocy humanitarnej: Trwające walki i przeszkody administracyjne utrudniają dostarczanie pomocy, szczególnie w regionach Darfuru, Al-Dżaziry i Kordofanu.

Powyższe punkty stanowią podsumowanie raportów Integrated Food Security Phase Classification (IPC) (Zintegrowana Klasyfikacja Faz Bezpieczeństwa Żywnościowego). Zainteresowani mogą zapoznać się z Raportem tułaj.

Sudan stoi w obliczu jednej z najgłębszych katastrof humanitarnych w swojej historii. Bez natychmiastowych działań kryzys żywnościowy może przybrać jeszcze bardziej katastrofalne rozmiary. Liczba osób potrzebujących pomocy humanitarnej wzrosła z 15,8 miliona w 2023 roku do 30,4 miliona w 2025 roku, co stanowi prawie dwie trzecie populacji kraju

Sudan stoi w obliczu jednego z najgłębszych kryzysów humanitarnych w swojej historii. Według najnowszego raportu IPC Famine Review Committee, sytuacja związana z bezpieczeństwem żywnościowym w kraju osiągnęła punkt krytyczny. Ponad 24,6 miliona osób, czyli ponad połowa populacji, zmaga się z poważnym niedoborem żywności, a co najmniej 638 tysięcy ludzi znalazło się w fazie katastrofalnego głodu.

Między XIV a XV wiekiem arabscy nomadzi zasiedlili znaczną część Sudanu, co zapoczątkowało szeroką islamizację regionu, trwającą od XVI do XIX wieku. Proces ten miał kluczowy wpływ na kształtowanie się tożsamości kulturowej i politycznej Sudanu, gdzie islam stopniowo stawał się dominującą religią, a struktury społeczne i polityczne ewoluowały w kierunku systemu opartego na wpływach arabskich i islamskich.

Współczesna historia Sudanu naznaczona jest licznymi konfliktami i niestabilnością polityczną. Po uzyskaniu niepodległości od wspólnych rządów brytyjsko-egipskich w 1956 roku, kraj znalazł się pod dominacją reżimów wojskowych, które konsekwentnie promowały politykę zorientowaną na islam. Napięcia między północą a południem Sudanu, wynikające z różnic religijnych, etnicznych i gospodarczych, doprowadziły do długotrwałych wojen domowych, które pochłonęły setki tysięcy ofiar.

W 2011 roku Sudan Południowy uzyskał niepodległość, stając się najmłodszym państwem świata. Separacja miała na celu zakończenie wieloletniego konfliktu, jednak zarówno Sudan, jak i Sudan Południowy wciąż zmagają się z wyzwaniami związanymi z wewnętrznymi napięciami, kryzysami humanitarnymi i sporami granicznymi.

Sudan jest domem dla wielu grup etnicznych, z których każda ma swoją historię i kulturę. Do największych należą:

• Sudanowie Arabowie – największa grupa etniczna, dominująca w polityce i wojsku. ok 70 %
• Nubijczycy – mieszkańcy północnego Sudanu i południowego Egiptu, mający długą historię w regionie.
• Zaghawa – społeczność zamieszkująca Czad i zachodni Sudan, aktywnie zaangażowana w konflikty w Darfurze.
• Beja – nomadyczna grupa ze wschodniego Sudanu, tradycyjnie zajmująca się pasterstwem.
• Fur – jedna z głównych grup rolniczych Darfuru, która padła ofiarą ludobójstwa w latach 2003–2005.
• Ingessana (zwani także Gaahmg) to grupa etniczna zamieszkująca głównie Góry Ingessana w stanie Nil Błękitny w Sudanie. Posługują się językiem Gaam, należącym do rodziny nilo-saharyjskiej.

istnieje ponad 500 grup etnicznych.

Przyczyny konfliktu i wojny domowej

Obecna wojna w Sudanie, która rozpoczęła się w kwietniu 2023 roku, to efekt narastających napięć pomiędzy Siłami Zbrojnymi Sudanu (SAF) a Siłami Szybkiego Reagowania (RSF). Konflikt ten jest głęboko zakorzeniony w długiej historii rywalizacji o władzę, podział zasobów i różnice etniczne.

Sudan od lat zmaga się z niestabilnością polityczną, która nasiliła się po obaleniu długoletniego dyktatora Omara al-Bashira w 2019 roku. Po jego upadku kraj znalazł się w okresie przejściowym, podczas którego władzę dzieliło wojsko oraz cywilni liderzy. Jednak w październiku 2021 roku doszło do zamachu stanu, który ostatecznie pogrzebał nadzieje na stabilną demokrację.

Warto zauważyć, że Siły Zbrojne Sudanu (SAF) i Siły Szybkiego Reagowania (RSF) przez lata były sojusznikami, jednak obecnie znajdują się w otwartym konflikcie, który pogłębia kryzys w Sudanie.

RSF, pierwotnie utworzone jako milicja dżandżawidów podczas konfliktu w Darfurze na początku XXI wieku, zostały później formalnie włączone do struktur bezpieczeństwa Sudanu. Mimo to zawsze działały jako niezależna siła pod przywództwem generała Mohameda Hamdana Dagalo, znanego jako Hemedti. Składają się głównie z bojowników wywodzących się z arabskich plemion Baggara, a także z ochotników z krajów Sahelu, takich jak Czad i Niger.

W ciągu ostatnich lat napięcia między SAF a RSF narastały, głównie z powodu rywalizacji o wpływy polityczne i kontrolę nad zasobami. RSF dążyły do większej autonomii, co spotkało się z oporem ze strony SAF. W 2023 roku napięcia między generałem Abdel Fattah al-Burhanem, dowódcą SAF, a generałem Mohamedem Hamdanem Dagalo, znanym jako Hemedti i stojącym na czele RSF, przerodziły się w otwartą wojnę. SAF, jako regularna armia Sudanu, walczy o utrzymanie dominacji w kraju, podczas gdy RSF, wywodzące się z dawnych milicji dżandżawidów, dąży do zwiększenia swoich wpływów politycznych i gospodarczych.

Ostatecznie konflikt wybuchł w kwietniu 2023 roku i przerodził się w brutalną wojnę domową, która zdewastowała kraj, prowadząc do masowych przesiedleń ludności i katastrofy humanitarnej.

Obecnie obie frakcje walczą o dominację, a ich działania doprowadziły do licznych zbrodni wojennych, w tym czystek etnicznych i ataków na ludność cywilną. Brak jednolitego dowództwa i wsparcie międzynarodowe dla różnych stron konfliktu sprawiają, że wojna w Sudanie jest jednym z najbardziej złożonych i krwawych konfliktów na świecie.

Ataki RSF na inne grupy etniczne

Siły Szybkiego Reagowania (RSF), wywodzące się z milicji dżandżawidów, które działały podczas wojny w Darfurze na początku XXI wieku, od dawna są oskarżane o brutalne ataki na ludność niearabską, zwłaszcza na grupy Fur, Masalit i Zaghawa. W obecnym konflikcie RSF kontynuują te praktyki, przeprowadzając masakry w Darfurze Zachodnim i Południowym.

• • Czystki etniczne w Darfurze: W 2023 i 2024 roku RSF przeprowadziły liczne ataki na miasto Geneina, stolicę Darfuru Zachodniego, gdzie masowo mordowano ludność Masalit. Według raportów świadków oraz organizacji praw człowieka, bojownicy RSF dokonywali egzekucji cywilów, palili domy i zmuszali tysiące ludzi do ucieczki.
  • Masowe egzekucje i przemoc seksualna: RSF były również oskarżane o przeprowadzanie gwałtów na masową skalę, co stanowi element strategii terroru i kontroli nad społecznościami niearabskimi.

Ataki SAF na inne grupy etniczne

Siły Zbrojne Sudanu (SAF) również były oskarżane o ataki na cywilów, zwłaszcza w kontekście walk o kontrolę nad miastami i regionami, które sprzeciwiały się ich rządom.

• • Bombardowania cywilów: SAF wielokrotnie przeprowadzały naloty bombowe na gęsto zaludnione obszary w Darfurze, Kordofanie i Chartumie, nie oszczędzając ludności cywilnej.
  • Zastraszanie mniejszości etnicznych: Chociaż SAF formalnie nie prowadzi czystek etnicznych na taką skalę jak RSF, ich operacje wojskowe często skutkują przymusowym wysiedlaniem społeczności lokalnych.

Masalit – ludność na celowniku czystek etnicznych

Masalit to grupa etniczna zamieszkująca zachodni Sudan, zwłaszcza Darfur Zachodni, oraz wschodni Czad. Od lat pozostają celem ataków arabskich milicji i RSF, które postrzegają ich jako zagrożenie dla swojej dominacji w regionie. Masalitowie są głównie rolnikami, uprawiającymi proso, sorgo i orzeszki ziemne, ale ich ziemie od dawna są obiektem rywalizacji z plemionami pasterskimi, takimi jak Baggara.

W 2023 roku w El Geneina, stolicy Darfuru Zachodniego, RSF i ich sojusznicy dokonali masakr na ludności Masalit. Świadkowie donosili o egzekucjach, podpalaniu domów i masowych przesiedleniach. Tysiące osób uciekło do Czadu, szukając schronienia w obozach dla uchodźców.

Ingessana od lat znajdują się w centrum napięć politycznych i konfliktów w Sudanie.

Region Nil Błękitny jest miejscem walk między rządem Sudanu a rebeliantami, takimi jak Ludowy Ruch Wyzwolenia Sudanu – Północ (SPLM-N). Społeczność Ingessana była historycznie marginalizowana i często znajdowała się w trudnej sytuacji humanitarnej, zwłaszcza podczas konfliktów zbrojnych.

Wielu członków społeczności zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów z powodu konfliktu i represji. są też  często wykluczani politycznie i gospodarczo przez władze Sudanu. Region Nil Błękitny jest bogaty w zasoby naturalne, co prowadzi do napięć między lokalnymi społecznościami a rządem.

Fur i Zaghawa – dwie kluczowe grupy etniczne Darfuru

Fur to największa grupa etniczna w Darfurze, historycznie związana z Sułtanatem Darfuru, który istniał od XVI wieku do 1916 roku. Mówią językiem fur z rodziny nilo-saharyjskiej i tradycyjnie zajmują się rolnictwem, uprawiając sorgo, proso i inne rośliny w regionie górzystym Jebel Marra.

Byli jedną z głównych grup dotkniętych wojną w Darfurze, która wybuchła w 2003 roku. Ich społeczność stała się celem ataków ze strony sił rządowych i arabskich milicji Janjaweed, co doprowadziło do masowych przesiedleń i zniszczeń w ich wioskach. Wiele osób z tej grupy obecnie żyje w obozach dla uchodźców i osób wewnętrznie przesiedlonych.

Zaghawa to lud pasterski zamieszkujący zachodni Sudan, wschodni Czad i północno-wschodnią Republikę Środkowoafrykańską. Mówią językiem zaghawa należącym do grupy nilo-saharyjskiej. Tradycyjnie zajmują się hodowlą bydła i wielbłądów, a ich społeczność ma rozległe powiązania handlowe w regionie Sahelu. Zaghawa odegrali kluczową rolę w rebeliantach walczących przeciwko rządowi Sudanu. Sudan Liberation Movement (SLM) oraz Justice and Equality Movement (JEM) były zdominowane przez Zaghawów, co sprawiło, że ich społeczność również stała się celem represji ze strony władz w Chartumie.

Prezydent Czadu, Idriss Déby (w latach 1990–2021), sam był Zaghawą, co miało wpływ na relacje między Czadem a Sudanem, zwłaszcza w kontekście wsparcia dla rebeliantów w Darfurze.

Główne przyczyny i motywy konfliktu

1. Rasizm antyczarny – RSF i sprzymierzone milicje postrzegają społeczności afrykańskie, takie jak Masalit, jako niższe od Arabów, co napędza przemoc i marginalizację.
2. Nacjonalizm arabski i arabizacja – RSF dąży do dominacji arabskiej w Sudanie, co prowadzi do czystek etnicznych.
3. Rywalizacja o ziemię i zasoby – konflikty o ziemię między rolnikami (Masalit) a pasterzami (Baggara) są kluczowym źródłem napięć w Darfurze.

Według ekspertów ds. konfliktów oraz organizacji międzynarodowych, takich jak Human Rights Watch i Amnesty International, sytuacja w Sudanie ma wszystkie znamiona ludobójstwa, zwłaszcza w Darfurze. ONZ ostrzega, że jeśli walki nie zostaną powstrzymane, liczba ofiar może dramatycznie wzrosnąć, a skala przemocy etnicznej dorówna wydarzeniom z lat 2003–2005, kiedy w Darfurze zginęło ponad 300 tysięcy ludzi.

Obecny konflikt w Sudanie jest więc nie tylko walką o władzę, ale także wojną etniczną, w której RSF wykorzystują swoją arabską tożsamość do eliminacji mniejszości etnicznych, a SAF odpowiada brutalnymi represjami wobec ludności cywilnej.

.

Klimatyczne i humanitarne skutki powodzi i susz w Sudanie

Sudan znajduje się w epicentrum wielowymiarowego kryzysu humanitarnego, w którym zmiany klimatu odgrywają kluczową rolę, pogłębiając skutki konfliktu, ubóstwa i masowych przesiedleń. W 2024 r. kraj został dotknięty gwałtownymi powodziami, które zniszczyły domy, infrastrukturę i pola uprawne, zmuszając tysiące ludzi do migracji. Jednocześnie coraz częstsze i intensywniejsze susze wyniszczają zasoby wodne i żywnościowe, prowadząc do głodu i napięć społecznych.

Powodzie – rosnące zagrożenie

Ekstremalne opady deszczu stają się coraz częstsze w regionie. Współczesny klimat, cieplejszy o 1,3°C w porównaniu z okresem przedindustrialnym, przyczynił się do wzrostu intensywności 30-dniowych opadów w Sudanie o około 18% od 1981 r. Obecnie powodzie o skali obserwowanej w 2024 r. zdarzają się średnio co trzy lata – znacznie częściej niż w przeszłości. Modele klimatyczne sugerują, że globalne ocieplenie o 2°C zwiększy jeszcze bardziej częstość i intensywność takich zjawisk, czyniąc je niemal corocznym zagrożeniem.

Powodzie mają katastrofalny wpływ na społeczności mieszkające w tymczasowych schronieniach – zarówno wewnętrznie przesiedlonych, jak i uchodźców. Brak infrastruktury odwadniającej powoduje, że woda utrzymuje się przez tygodnie, sprzyjając rozprzestrzenianiu się chorób takich jak cholera, malaria i inne infekcje. Straty w rolnictwie oznaczają natomiast wzrost braku bezpieczeństwa żywnościowego w kraju, który już teraz zmaga się z niedożywieniem i głodem.

Susze – ukryty kryzys

Podczas gdy powodzie są spektakularnym i nagłym zagrożeniem, długotrwałe susze stanowią równie poważne niebezpieczeństwo dla Sudanu. W latach 2021–2023 Sudan doświadczył jednej z najbardziej dotkliwych susz w historii, która doprowadziła do załamania produkcji rolnej i śmierci tysięcy zwierząt gospodarskich. Brak wody doprowadził do wzrostu napięć między społecznościami pasterskimi a rolnikami, często prowadząc do lokalnych konfliktów o dostęp do zasobów.

Zjawiska La Niña i zmieniające się wzorce opadów sprawiają, że niektóre regiony Sudanu – zwłaszcza Kordofan i Darfur – doświadczają coraz dłuższych okresów bezdeszczowych. Średnia temperatura w kraju wzrosła o około 1,5°C od lat 60. XX wieku, a modele klimatyczne przewidują dalszy wzrost o 2–3°C do 2050 r. Bez odpowiednich działań adaptacyjnych, takich jak lepsze zarządzanie zasobami wodnymi i rozwój odpornych upraw, Sudan stanie w obliczu jeszcze większego kryzysu żywnościowego.

Kryzys klimatyczny jako mnożnik zagrożeń

Zmiany klimatu w Sudanie nakładają się na już istniejące kryzysy: trwający konflikt zbrojny, masowe przesiedlenia i załamanie gospodarki. W szczególności:

• Niedobory wody pogłębiają brak bezpieczeństwa żywnościowego i wywołują napięcia między grupami etnicznymi i plemionami pasterskimi oraz rolniczymi.
• Utrata plonów i pastwisk prowadzi do migracji ludności na skalę niespotykaną dotąd w regionie.
• Podnosząca się temperatura zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, co dodatkowo obciąża i tak już osłabiony system opieki zdrowotnej.

W tej sytuacji Sudan pilnie potrzebuje inwestycji w adaptację do zmian klimatu – w tym lepszego zarządzania wodą, rozwoju odpornych upraw i wzmocnienia infrastruktury przeciwdziałającej skutkom powodzi i susz. Bez podjęcia działań Sudan i inne kraje Sahelu staną w obliczu jeszcze bardziej ekstremalnych zjawisk pogodowych, które mogą prowadzić do dalszej destabilizacji regionu.

Sytuacja zdrowotna i skutki humanitarne

IPC wskazuje na pogłębiający się kryzys głodu w Sudanie, który wynika głównie z trwającego konfliktu, masowych przesiedleń ludności i ograniczonego dostępu do pomocy humanitarnej. Około 24,6 miliona osób (ponad połowa populacji kraju) doświadcza ostrego braku bezpieczeństwa żywnościowego na poziomie kryzysowym lub wyższym. Spośród nich co najmniej 638 000 osób znajduje się w fazie katastrofalnego głodu

„Sudan to kryzys humanitarny o szokujących rozmiarach” — powiedział Podsekretarz Generalny ds. Humanitarnych i Koordynator Pomocy Doraźnej Tom Fletcher. „Panuje głód. Szaleje epidemia przemocy seksualnej. Dzieci są zabijane i ranne.”

„Przez 40 dni byłem noszony na ramionach moich dzieci na tym wózku inwalidzkim” – mówi Al-Sayed, 70 lat, przesiedlony w wyniku zbrojnej przemocy w stanie Aj Jazirah w październiku 2024 r. „Ludzie, których widzisz dookoła, przyszli pieszo. Niektórzy szli przez trzy dni, inni przez tydzień, a niektórzy przez 10 dni. Niektórzy umarli na ulicach z pragnienia, cierpienia i wyczerpania” – mówi.

Sudan stoi w obliczu jednego z najgłębszych kryzysów żywnościowych w swojej historii. Głód i niedożywienie osiągnęły poziom katastrofalny, a sytuacja staje się coraz bardziej dramatyczna, zwłaszcza w obozach dla uchodźców i społecznościach przesiedlonych. Ponad 21 milionów ludzi cierpi z powodu ostrego braku bezpieczeństwa żywnościowego, a 778 tysięcy dzieci dotkniętych jest poważnym niedożywieniem, z czego ponad 116 800 wymaga hospitalizacji.

Zgodnie z raportem Zintegrowanej Klasyfikacji Faz Bezpieczeństwa Żywnościowego (IPC), sytuacja humanitarna w kraju jest dramatyczna, szczególnie w rejonach dotkniętych intensywnymi walkami. Obszary, w których zaobserwowano głód, to obozy dla uchodźców, takie jak Zamzam, Abu Shouk i Al Salam (El Fasher, Północny Darfur). Do regionów zagrożonych głodem należą także Um Kadadah, Melit, El Fasher, At Tawisha oraz Al Lait w Północnym Darfurze. Ponadto, Góry Nubijskie (Południowy i Zachodni Kordofan) stały się epicentrum kryzysu, gdzie już występuje głód. Potencjalne nowe obszary zagrożone głodem to Południowy Darfur, Al Jazirah oraz Chartum.

Dostępność żywności jest skrajnie ograniczona. Inflacja i dewaluacja waluty sprawiły, że ceny podstawowych produktów, takich jak pszenica i sorgo, wzrosły pięciokrotnie w porównaniu z rokiem poprzednim. Wysiedleni mieszkańcy Sudanu nie mają środków na zakup żywności, a pomoc humanitarna dociera jedynie do 10 procent najbardziej potrzebujących.. Rosnące ceny podstawowych produktów żywnościowych sprawiają, że większość ludności nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb żywieniowych. Dodatkowo ograniczona działalność organizacji humanitarnych i brak dostępu do kluczowych regionów uniemożliwiają skuteczne działania ratunkowe. Organizacje humanitarne, takie jak Lekarze bez Granic, zostały zmuszone do zawieszenia działalności w obozach dla uchodźców z powodu nasilających się walk, pozostawiając setki tysięcy osób bez dostępu do podstawowej opieki medycznej.

Według WHO od wybuchu konfliktu w Sudanie w kwietniu 2023 r. sytuacja humanitarna uległa dramatycznemu pogorszeniu. W kraju panuje kryzys zdrowotny i żywnościowy, który dotyka około 30,4 miliona ludzi.

Około 12,4 miliona osób zostało przesiedlonych w Sudanie od kwietnia 2023 r., z czego niemal 9 milionów pozostaje wewnętrznie przesiedlonych, a ponad 3,3 miliona osób uciekło do sąsiednich krajów, w tym Czadu, Sudanu Południowego, Egiptu, Etiopii i Republiki Środkowoafrykańskiej. Trasy, którymi podążają uchodźcy, są niezwykle niebezpieczne, a w drodze narażeni są na głód, choroby, przemoc i wyzysk.

W Czadu schroniło się ponad milion Sudańczyków, głównie z Darfuru, gdzie konflikt ma także wymiar etniczny. Wśród uchodźców dominują przedstawiciele grup Fur, Masalit i Zaghawa, które padają ofiarą ataków ze strony sił paramilitarnych i sprzymierzonych z nimi milicji. W Sudanie Południowym większość uchodźców stanowią przedstawiciele plemion Dinka i Nuer, którzy uciekają zarówno przed konfliktem, jak i przed pogarszającą się sytuacją żywnościową. Egipt przyjął znaczną liczbę uchodźców, w tym ludzi z Chartumu i północnego Sudanu, którzy należą głównie do plemion arabskich, takich jak Dżaalin i Szaikija. W Etiopii schronienie znalazły m.in. grupy Beni Amr i inne społeczności z pogranicza wschodniego Sudanu, natomiast Republika Środkowoafrykańska przyjęła uchodźców z plemienia Kara oraz innych mniejszych grup etnicznych z Darfuru i Kordofanu.

Sytuacja przesiedleńców pozostaje dramatyczna – wielu z nich mieszka w prowizorycznych obozach bez dostępu do odpowiedniej pomocy humanitarnej. Konflikt nie tylko doprowadził do największego kryzysu przesiedleń na świecie, ale także zaostrzył napięcia etniczne i polityczne, co może mieć długofalowe konsekwencje dla całego regionu.

Trwające walki spowodowały upadek systemu ochrony zdrowia – 70–80% placówek medycznych nie funkcjonuje, a brak dostępu do czystej wody potęguje zagrożenie epidemiami cholery, malarii i innych chorób zakaźnych.

Trwające masowe przesiedlenia napędzają kryzys cholery

Do początku stycznia 2025 r. potwierdzono ponad 50 000 przypadków w 11 stanach, co spowodowało ponad 1350 zgonów. Brak dostępu do czystej wody i nieodpowiednie warunki sanitarne zwiększają ryzyko kolejnych epidemii. System opieki zdrowotnej praktycznie przestał funkcjonować – 70 procent placówek medycznych nie działa, co oznacza, że mieszkańcy Sudanu pozostają bez dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej.

Cholera to infekcja jelitowa, która może zabić w ciągu kilku godzin, jeśli nie jest leczona, a dzieci poniżej piątego roku życia w obszarach dotkniętych konfliktem są szczególnie narażone. Wywoływana przez bakterie znajdujące się w niebezpiecznej lub skażonej wodzie i żywności, cholera najczęściej występuje w społecznościach o ograniczonym dostępie do czystej i bezpiecznej wody, urządzeń sanitarnych i dobrych praktyk higienicznych.

Międzynarodowe organizacje, takie jak WHO, WFP i UNHCR, podejmują wysiłki mające na celu złagodzenie skutków katastrofy. Działania obejmują dostarczanie żywności, leków i zestawów medycznych, a także organizowanie mobilnych klinik i szczepień. Jednak pomoc ta nie pokrywa wszystkich potrzeb, a biurokratyczne i militarne przeszkody utrudniają skuteczne dotarcie do najbardziej zagrożonych społeczności.

Na obszarach dotkniętych konfliktem 70–80% placówek służby zdrowia jest niefunkcjonalnych lub przeciążonych. Trwająca przemoc, niestabilność gospodarcza i kryzys klimatyczny pogłębiają problemy związane z bezpieczeństwem żywnościowym, co dodatkowo zwiększa zagrożenia dla zdrowia. Szczególnie narażone są kobiety, dzieci, osoby starsze i osoby z niepełnosprawnościami, które w nieproporcjonalnym stopniu odczuwają skutki kryzysu. Wszystkie 18 stanów Sudanu zmaga się z co najmniej trzema ogniskami chorób, w tym cholery – w ciągu sześciu miesięcy poprzedzających koniec grudnia 2024 roku odnotowano do 50 000 przypadków.

W Sudanie sytuacja epidemiologiczna polio jest alarmująca. Według najnowszych danych Ministerstwa Zdrowia, w sierpniu 2022 r. zgłoszono 58 przypadków polio w 18 stanach. Pod koniec tego samego roku w zachodnim Darfurze wykryto nowy wybuch krążącego wirusa polio typu 2 pochodzącego ze szczepionki. Ponadto w 2022 r. wirusa polio wykryto w próbkach ścieków w stanie Morza Czerwonego. W 2024 r. cztery kolejne próbki ścieków dały wynik pozytywny na obecność wirusa, co dodatkowo zwiększyło ryzyko transmisji w kraju.

Na polio nie ma lekarstwa, ale w przeciwieństwie do większości chorób, polio można zapobiegać poprzez szczepienie. Szczepionki przeciwko polio – zarówno szczepionka wstrzykiwana, jak i krople doustne – są bezpieczne i skuteczne.

Choroba Heinego-Medina, znana również jako polio, jest wysoce zakaźną chorobą, która może prowadzić do trwałego paraliżu lub śmierci., stanowiąca poważne zagrożenie dla małych dzieci. Często prowadzi do paraliżu, a w niektórych przypadkach także do śmierci. Polio stanowi istotne zagrożenie w regionach dotkniętych konfliktami i niestabilnością – według Global Polio Eradication Initiative (GPEI), w 2024 r. aż 85% przypadków tej choroby odnotowano właśnie w takich miejscach.

Dane te podkreślają pilną potrzebę wzmocnienia systemów nadzoru epidemiologicznego oraz programów szczepień. Trwający konflikt w Sudanie znacząco wpłynął na dostępność usług szczepień, pogłębiając lukę odpornościową, zwłaszcza w rejonach objętych walkami. Zasięg rutynowych szczepień spadł z 85% do 50%, a w strefach konfliktu – nawet do 30%. W chwili obecnej 22 miejscowości pozostają całkowicie odcięte od dostępu do szczepień, a 51 kolejnych jest dostępnych tylko częściowo. Kryzys ten naraża tysiące dzieci, zarówno przesiedlonych, jak i pozostających w swoich społecznościach, na ryzyko zakażenia wirusem polio.

Kobiety stanowią 35% osób potrzebujących opieki medycznej, w tym w zakresie zdrowia reprodukcyjnego, natomiast dzieci – niemal 55%, będąc szczególnie narażonymi na epidemie i brak dostępu do opieki pediatrycznej. WHO udokumentowała ponad 145 ataków na placówki medyczne od początku konfliktu, w wyniku których zginęło ponad 80 osób, a dostęp do opieki zdrowotnej został poważnie zakłócony. Przemoc, ataki na szpitale oraz bariery biurokratyczne znacząco utrudniły dostawy leków i dostęp ludności do podstawowych usług zdrowotnych. Konflikt osłabił także działania na rzecz szczepień i monitorowania chorób oraz ograniczył dostęp zespołów szybkiego reagowania, co zwiększyło podatność populacji na schorzenia, którym można zapobiec.

Jeszcze przed konfliktem sudański system opieki zdrowotnej borykał się z problemami zarządzania, brakiem wykwalifikowanego personelu i niedoborami leków. Obecnie około 65% mieszkańców kraju nie ma dostępu do odpowiedniej opieki medycznej. Kryzys pogłębiają naruszenia praw człowieka, w tym przemoc seksualna, oraz masowa emigracja pracowników medycznych, zwłaszcza z obszarów wiejskich.

Choroby niezakaźne odpowiadają za ponad 54% zgonów, a około 15% populacji żyje z niepełnosprawnością i wymaga rehabilitacji. Ponad połowa mieszkańców Sudanu doświadcza braku bezpieczeństwa żywnościowego, a 778 000 dzieci cierpi na ciężkie ostre niedożywienie (SAM), z czego 116 800 wymaga hospitalizacji. Dodatkowo, epidemie odry, polio, cholery, malarii i dengi nasilają się w wyniku niskiego poziomu szczepień (ponad 30% dzieci pozostaje nieszczepionych), złych warunków sanitarnych i degradacji środowiska, co przyczynia się do dalszego pogłębienia kryzysu zdrowotnego.

Dzieci są jedną z najbardziej dotkniętych grup. Miliony z nich zostały zmuszone do ucieczki ze swoich domów, doświadczając miesięcy niepewności, traumy i przemocy. W wyniku trwającego konfliktu ponad 17 milionów dzieci nie uczęszcza do szkoły, co stanowi największy kryzys edukacyjny w historii Sudanu.

Dodatkowo ponad milion uczniów pozostaje w zawieszeniu, ponieważ od 2023 roku nie odbyły się krajowe egzaminy certyfikacyjne szkół średnich. Setki szkół w całym kraju zostały przekształcone w schronienia dla przesiedlonych rodzin, co jeszcze bardziej osłabia system edukacji. Brak stabilnego dostępu do nauki grozi całemu pokoleniu dzieci i młodzieży utratą szans na rozwój, co może mieć długofalowe konsekwencje dla przyszłości Sudanu.

Konflikt wpędził również sektor bankowy w poważny kryzys, z powszechnym niedoborem gotówki w całym kraju. Sudańczycy zmagają się z brakiem środków na zakup podstawowych artykułów, ponieważ wskaźnik inflacji gwałtownie rośnie. Według Banku Światowego gospodarka Sudanu skurczyła się o ponad 18% w 2023 roku, a prognozy na 2025 rok wskazują na dalsze pogłębianie się recesji. Gwałtowny spadek wartości funta sudańskiego doprowadził do wzrostu cen żywności i paliwa, co dodatkowo utrudnia dostęp do podstawowych dóbr.

Sytuację pogarsza załamanie sektora rolniczego, który tradycyjnie stanowił podstawę gospodarki Sudanu. Wojna zakłóciła produkcję i dystrybucję żywności, a duże obszary uprawne zostały porzucone z powodu przemocy i niestabilności. W połączeniu z sankcjami gospodarczymi oraz ograniczonym dostępem do międzynarodowej pomocy finansowej, Sudan stoi na skraju całkowitego załamania gospodarczego, co może mieć długoterminowe konsekwencje dla bezpieczeństwa żywnościowego i stabilności kraju.

Prognozy na 2025 rok i możliwe scenariusze

Prognozy na rok 2025 wskazują na dalsze pogorszenie sytuacji, zwłaszcza jeśli konflikt będzie trwał, a dostęp do pomocy humanitarnej pozostanie ograniczony. Głód może rozszerzyć się na kolejne regiony Sudanu, a liczba zgonów z powodu niedożywienia i chorób zakaźnych będzie rosnąć. Krytyczne znaczenie ma zawieszenie broni, poprawa dostępu do pomocy oraz zwiększenie finansowania operacji humanitarnych. Brak natychmiastowych działań grozi dalszą eskalacją katastrofy humanitarnej na niespotykaną dotąd skalę.

Jeśli konflikt będzie trwał, a dostęp do pomocy humanitarnej pozostanie ograniczony, sytuacja w wielu regionach Sudanu ulegnie dalszemu pogorszeniu. Kryzys żywnościowy może się nasilić, szczególnie w Darfurze oraz Al Jazirah, gdzie przewiduje się, że sezon chudy rozpocznie się wcześniej niż zwykle.

Brak interwencji międzynarodowej i skutecznego rozwiązania politycznego może doprowadzić do rozszerzenia konfliktu na kolejne regiony, a nawet do interwencji sąsiednich państw. Sudan już teraz jest areną rywalizacji regionalnych mocarstw, takich jak Egipt, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Arabia Saudyjska, które wspierają różne strony konfliktu.

Sudan na krawędzi podziału: geopolityczne konsekwencje trwającego konfliktu

Sudan stoi w obliczu faktycznego podziału terytorialnego, ponieważ dwie walczące strony – Siły Zbrojne Sudanu (SAF) i Siły Szybkiego Reagowania (RSF) – wraz ze swoimi regionalnymi sojusznikami konsolidują strefy wpływów. Konflikt, który rozpoczął się w kwietniu 2023 r., pogłębił etniczne, polityczne i gospodarcze podziały, prowadząc do obaw, że Sudan może podzielić losy Libii czy Jemenu, gdzie trwające wojny domowe doprowadziły do powstania rywalizujących rządów kontrolujących różne części terytorium.

Obawy o trwały podział Sudanu nasiliły się w lutym 2025 r., gdy RSF rozpoczęła działania zmierzające do utworzenia własnej administracji podczas uroczystej ceremonii w Nairobi. Wydarzenie to dodatkowo podkreśliło przyjazne stosunki Kenii z RSF, co wywołało reakcję ze strony sudańskiego rządu w Chartumie. W kontekście międzynarodowym sytuacja budzi niepokój dyplomatów, ponieważ może doprowadzić do dalszej destabilizacji regionu i eskalacji konfliktu poprzez zewnętrzne interwencje.

Etniczne i polityczne tło podziału

Jednym z potencjalnych liderów struktur politycznych wspierających RSF może być Abdulaziz al-Hilu, wieloletni przywódca rebeliantów w górach Nuba (Kordofan Południowy). Jego frakcja, SPLM-N (Ruch Wyzwolenia Sudanu – Północ), od lat dąży do autonomii, a nawet secesji, co wpisuje się w szerszy wzorzec fragmentacji kraju. Władza powiązana z RSF mogłaby objąć nie tylko Darfur i Kordofan, ale również inne obszary peryferyjne, które od dawna czują się marginalizowane przez elity rządzące w Chartumie.

Podział kraju nie musi jednak być stabilny ani trwały. Doświadczenia Libii i Jemenu pokazują, że rozbicie państwa na rywalizujące frakcje często prowadzi do przedłużających się konfliktów, w których każda ze stron cieszy się wsparciem zewnętrznym, ale żadna nie jest w stanie uzyskać pełnej kontroli.

Międzynarodowe zaangażowanie i ryzyko regionalnej destabilizacji

Sudan, ze względu na swoje strategiczne położenie, przyciąga uwagę kluczowych aktorów międzynarodowych. Z jednej strony Egipt i Zjednoczone Emiraty Arabskie udzielają wsparcia SAF, obawiając się dalszej destabilizacji regionu oraz utraty wpływów w Sudanie. Z drugiej strony, RSF od dawna cieszy się poparciem ZEA, a także korzysta z nieoficjalnych dostaw broni i zasobów finansowych.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na przyszłość Sudanu są jego zasoby naturalne, zwłaszcza złoto, którego wydobycie kontroluje RSF. Eksport tego surowca odgrywa kluczową rolę w finansowaniu działań wojennych i przyciąga zainteresowanie międzynarodowych graczy, w tym Rosji, która przez Grupę Wagnera utrzymuje relacje z RSF.

Konsekwencje dla ludności cywilnej

Podział kraju może doprowadzić do jeszcze większego kryzysu humanitarnego. Miliony ludzi już uciekły przed przemocą, a dalsza fragmentacja kraju może oznaczać nowe fale przesiedleń. Obecnie Sudan stoi w obliczu najgorszego kryzysu humanitarnego w swojej historii – ponad 12 milionów osób zostało zmuszonych do opuszczenia domów, a setki tysięcy szukają schronienia w sąsiednich krajach, takich jak Czad, Sudan Południowy, Egipt i Etiopia.

Rozdrobnienie polityczne Sudanu może także utrudnić dostarczanie pomocy humanitarnej, ponieważ międzynarodowe organizacje będą musiały negocjować dostęp do różnych obszarów kontrolowanych przez rywalizujące frakcje. W efekcie najbardziej narażone społeczności mogą pozostać bez wsparcia, co pogłębi kryzys głodu, brak dostępu do opieki medycznej i edukacji.

Podsumowanie

Sudan stoi w obliczu potencjalnego de facto podziału, który może mieć długofalowe konsekwencje dla stabilności regionu i dobrobytu jego mieszkańców. Scenariusz, w którym kraj zostaje podzielony na rywalizujące strefy wpływów, niesie ryzyko długotrwałego konfliktu, interwencji międzynarodowych oraz katastrofy humanitarnej. Kluczowe będzie, czy społeczność międzynarodowa zdoła znaleźć rozwiązanie dyplomatyczne, zanim Sudan podzieli losy innych krajów ogarniętych przewlekłymi wojnami domowymi.

Konieczność interwencji międzynarodowej

Sudan stoi na krawędzi katastrofy humanitarnej, a brak natychmiastowej interwencji grozi eskalacją głodu i dalszymi zbrodniami wojennymi. Konieczne jest pilne zawieszenie broni, które umożliwi dostarczenie pomocy humanitarnej, a także zniesienie barier administracyjnych blokujących dostawy żywności i leków.

Oprócz działań doraźnych, Sudan potrzebuje długoterminowych rozwiązań w zakresie odbudowy rolnictwa i gospodarki, które pozwolą na zmniejszenie zależności od pomocy humanitarnej w przyszłości. Konieczne jest także podjęcie działań na rzecz trwałego rozwiązania konfliktu, które uwzględni reformy polityczne i zakończenie etnicznych prześladowań.

Obecna sytuacja w Sudanie jest testem dla społeczności międzynarodowej. Jeśli świat nie podejmie zdecydowanych działań, miliony ludzi mogą zostać skazane na śmierć z głodu, a kraj pogrąży się w jeszcze głębszym chaosie, którego skutki odczują nie tylko mieszkańcy Sudanu, ale także cały region Afryki Północno-Wschodniej.

W trwającym od kwietnia 2023 roku konflikcie w Sudanie sytuacja humanitarna uległa dramatycznemu pogorszeniu. Według danych z lutego 2025 roku, ponad 12 milionów osób zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów, z czego około 8,8 miliona to wewnętrznie przesiedleni, a ponad 3,5 miliona uciekło do sąsiednich krajów.