Wpływ zmian klimatu na zdrowie.

Około 3,6 miliarda ludzi żyje na obszarach szczególnie podatnych na zmiany klimatu.

Zmiany klimatu wpływają na zdrowie publiczne, zwiększając ryzyko chorób oraz utraty dostępu do czystej wody i żywności, co może stać się kolejnym czynnikiem wymuszającym migrację. Zmieniające się warunki klimatyczne, takie jak wzrost temperatury, zmiany w opadach i częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe, sprzyjają rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych. Stwarzają one bardziej dogodne warunki dla patogenów oraz wektorów chorób, takich jak komary i kleszcze.

Klimatyczne zagrożenia zdrowotne działają zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio—zwiększają ryzyko zgonów, nasilają choroby niezakaźne, przyczyniają się do pojawiania się i rozprzestrzeniania chorób zakaźnych oraz powodują nagłe kryzysy zdrowotne. Raport CLIMADE podkreśla związek między zmianami klimatu a chorobami zakaźnymi, zwracając uwagę na to, że zmiany klimatyczne już obecnie wpływają na zdrowie, a ich skutki mogą nasilać oddziaływanie wielu patogenów. Dokument ostrzega również przed potencjalnym pojawieniem się nowych patogenów w wyniku topnienia wiecznej zmarzliny, co wskazuje, że zmiany klimatu nie są odległym zagrożeniem, lecz aktualnym wyzwaniem zdrowotnym.

Szczególnie migranci narażeni są na różnego typu choroby. Migranci międzynarodowi w krajach o wysokich dochodach mają średnio niższą śmiertelność niż populacja kraju przyjmującego. Stwierdzono również zwiększoną zachorowalność w przypadku niektórych schorzeń i wśród niektórych podgrup migrantów (np. zwiększone wskaźniki chorób psychicznych u ofiar handlu ludźmi i osób uciekających przed konfliktem i innymi stresorami) oraz w populacjach pozostawionych w miejscu pochodzenia. Wiemy bardzo niewiele, na przykład, o zdrowiu nieudokumentowanych migrantów, osób niepełnosprawnych lub osób lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transseksualnych lub interseksualnych (LGBTI), które migrują lub nie są w stanie się przemieszczać.

Dzieci i młodzież migrująca napotykają szereg problemów zdrowotnych, które wymagają uwagi. Silne więzi rodzinne, charakterystyczne dla afrykańskiego społeczeństwa, zostały zerwane z powodu konieczności migracji. Zdrowie psychiczne jest głównym problemem zdrowotnym młodzieży dotkniętą migracją. Inne wyzwania zdrowotne obejmują otyłość, używanie substancji psychoaktywnych, tożsamość seksualną, brak aktywności fizycznej, uzależnienie od technologii i dostęp do opieki zdrowotnej.

Pomimo minimalnego wkładu w globalne emisje gazów cieplarnianych, kraje o niskich dochodach oraz małe rozwijające się państwa wyspiarskie (SIDS) ponoszą najpoważniejsze skutki zdrowotne związane z kryzysem klimatycznym. W regionach szczególnie narażonych śmiertelność z powodu ekstremalnych zjawisk pogodowych w ostatniej dekadzie była aż 15 razy wyższa niż w obszarach o niższym poziomie zagrożenia. Według danych WHO, 2 miliardy ludzi nie mają dostępu do bezpiecznej wody pitnej, a 600 milionów każdego roku cierpi na choroby przenoszone drogą pokarmową. Dzieci poniżej 5. roku życia stanowią aż 30% zgonów spowodowanych tymi chorobami. Zmiany klimatyczne dodatkowo zwiększają ryzyko takich chorób, wpływając na dostępność i jakość wody oraz żywności. W 2020 roku 770 milionów osób zmagało się z głodem, głównie w Afryce i Azji. Kryzys klimatyczny pogłębia te problemy, ograniczając dostępność, jakość i różnorodność żywności, co prowadzi do eskalacji kryzysów żywnościowych i żywieniowych.

Szybko rosnące temperatury zwiększyły narażenie wrażliwych grup ludności na ekstremalne upały. W 2021 roku osoby dorosłe powyżej 65. roku życia oraz dzieci poniżej pierwszego roku życia doświadczyły dni upałów więcej w porównaniu do średniej rocznej z lat 1986–2005. Liczba zgonów związanych z upałami wzrosła o 68% między okresem 2000–2004 a 2017–2021. Dodatkowo, liczba ofiar śmiertelnych znacznie wzrosła w wyniku nałożenia się ekstremalnych upałów i pandemii COVID-19. Uważa się, że burze saharyjskie są odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się śmiertelnych zarodników zapalenia opon mózgowych w całej Afryce Środkowej, gdzie każdego roku do 250 000 osób zaraża się tą zagrażającą życiu chorobą. Pył zawierający drobne cząstki (PM10, PM2.5) wnika do układu oddechowego, prowadząc do chorób płuc, takich jak astma, zapalenie oskrzeli i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), może powodować podrażnienie oczu, nosa i gardła.

Zanieczyszczenie powietrza spowodowane pożarami krajobrazowymi (LFS) staje się coraz poważniejszym problemem zdrowia publicznego w obliczu postępujących zmian klimatu. Mimo rosnącej skali tego zjawiska, wciąż brakuje kompleksowych analiz dotyczących globalnego, regionalnego i krajowego obciążenia śmiertelnością wynikającego z ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza generowane przez pożary krajobrazowe.

Wiele chorób zakaźnych lub pasożytniczych jest zależnych od warunków pogodowych i klimatycznych, z których pierwsze działają w krótkim okresie, a drugie w średnim lub długim okresie. Zmieniający się klimat wpływa na rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych, zwiększając ryzyko wystąpienia nowych chorób i współepidemii. Wody przybrzeżne stają się bardziej sprzyjające dla przenoszenia patogenów Vibrio. Liczba miesięcy odpowiednich do transmisji malarii wzrosła o 31,3% na górskich obszarach obu Ameryk i o 13,8% w górskich rejonach Afryki w okresie od 1951–1960 do 2012–2021. W tym samym czasie prawdopodobieństwo przenoszenia dengi wzrosło o 12%.

Choroby przenoszone przez wektory (np. komary, kleszcze)

Choroby przenoszone przez wektory takie jak Aedes aegypti, są szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu. Zmienne klimatyczne, takie jak temperatura i opady, wpływają na ekologię wektorów, w tym długość życia wektorów, prawdopodobieństwo przeżycia jaj czas rozwoju od jaj do osobników dorosłych.

Raport UKHSA podkreśla rosnące ryzyko osiedlania się komarów Aedes albopictus w Wielkiej Brytanii, szczególnie w okolicach Londynu, stwarzając zagrożenie przenoszenia chorób takich jak denga i chikungunya. W raporcie podkreślono trudności w zwalczaniu inwazyjnych gatunków wektorów po ich zadomowien

1. Malaria: Wzrost temperatury rozszerza zasięg komarów Anopheles, które przenoszą malarię, na wyższe wysokości i bardziej umiarkowane szerokości geograficzne. Regiony wcześniej wolne od malarii stają się bardziej zagrożone, np. w Afryce Wschodniej i Andach. Wzrost liczby przypadków malarii obserwuje się szczególnie w afrykańskich wyżynach, gdzie zmiany klimatyczne wydłużają sezon transmisji. WHO opublikowała 11 grudnia 2024 r. coroczny raport dotyczący globalnych trendów w kontroli i eliminacji malarii. Dane wskazują, że pomimo postępów, w tym wprowadzenia rutynowych szczepień, liczba przypadków malarii w 2023 r. wzrosła o około 11 milionów w porównaniu do 2022 r. Tylko cztery kraje—Nigeria, Demokratyczna Republika Konga, Niger i Tanzania—odpowiadały za ponad 50% wszystkich zgonów na malarię na świecie w 2023 r. Szczególnie niepokojące jest to, że aż 39,3% wszystkich zgonów na malarię u dzieci poniżej 5. roku życia miało miejsce w Nigerii.

   Jednym z głównych czynników wzrostu zachorowań na malarię i zgonów jest niedostateczne finansowanie oraz brak inwestycji, zwłaszcza w krajach afrykańskich o wysokim obciążeniu chorobą. Wzrost liczby przypadków może również wynikać z rosnących zagrożeń biologicznych dla interwencji w zakresie malarii, takich jak narastająca oporność na leki przeciwmalaryczne i insektycydy. WHO potwierdziła częściową oporność na artemizynę w Erytrei, Rwandzie, Ugandzie i Tanzanii, a podejrzewa ją w Etiopii, Sudanie, Namibii i Zambii.

   Pomimo tych wyzwań, w niektórych regionach osiągnięto znaczące postępy. W 2023 r. Azerbejdżan, Belize, Republika Zielonego Przylądka i Tadżykistan uzyskały status krajów wolnych od malarii, a w 2024 r. dołączył do nich Egipt. W listopadzie 2024 r. liczba państw i terytoriów uznanych przez WHO za wolne od malarii wzrosła do 45. Jednak wojny, konflikty i przesiedlenia ludności w niektórych regionach mogą zniweczyć te osiągnięcia. W związku z tym konieczny będzie dalszy nadzór i monitorowanie, aby zapobiec ponownemu wprowadzeniu malarii do krajów, które osiągnęły eliminację.

2. Denga,  Komary Aedes aegypti i Aedes albopictus, które przenoszą wirusy dengi, chikungunya i Zika, korzystają z wyższych temperatur i częstszych deszczy, co sprzyja ich rozprzestrzenianiu w Europie Południowej, Stanach Zjednoczonych i innych regionach. Obecnie ponad połowa światowej populacji jest narażona na zakażenie.

   Najwięcej przypadków dengi odnotowano w 2023 roku – w regionie WHO Ameryki zgłoszono 4,5 miliona przypadków i 2300 zgonów. Znaczna liczba zachorowań wystąpiła również w Azji: Bangladesz (321 000), Malezja (111 400), Tajlandia (150 000) i Wietnam (369 000).

   Denga jest chorobą endemiczną w strefie tropikalnej i subtropikalnej i występuje w ponad 100 krajach na świecie. Każdego roku wirusem dengi zakaża się około 400 milionów osób, a człowiek może ulec infekcji wielokrotnie w ciągu swojego życia.

   Śmiertelność dengi jest stosunkowo niska, ale w przypadkach ciężkich, szczególnie gdy dochodzi do gorączki krwotocznej lub wstrząsu dengowego, może sięgać nawet 20% bez odpowiedniego leczenia. Przy właściwej opiece medycznej śmiertelność można obniżyć do mniej niż 1%.

3. Borelioza, zwana chorobą z Lyme, to schorzenie wywołane przez bakterię – krętka Borrelia burgdorferi, przenoszoną przez kleszcze. W latach 2003–2023 w USA zgłoszono ponad 1 milion przypadków chorób przenoszonych przez wektory. W ciągu ostatnich dwóch dekad liczba zgłaszanych corocznie przypadków wzrosła mniej więcej dwukrotnie. Do Centrów Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) zgłasza się co roku około 30 000 przypadków boreliozy, ostatnie szacunki z wykorzystaniem innych metod, takich jak bazy danych krajowych ubezpieczeń, sugerują, że w Stanach Zjednoczonych co roku diagnozuje się i leczy boreliozę u około 476 000 osób.

   Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP PZH), w pierwszej połowie 2024 roku (od 1 stycznia do 30 czerwca) odnotowano w Polsce 9134 przypadki boreliozy. Jest to wzrost w porównaniu z analogicznym okresem 2023 roku, kiedy zarejestrowano 7714 przypadków. Do 15 sierpnia 2024 roku liczba zgłoszonych przypadków boreliozy wzrosła do 16 649, co również stanowi wzrost w porównaniu z 13 510 przypadkami odnotowanymi do tego samego dnia w 2023 roku..

   Nie istnieje szczepienie, które może chronić przed tą chorobą.

   

Choroby przenoszone drogą wodną:

1. Cholera: Zmiany klimatyczne mają poważne konsekwencje dla zdrowia publicznego, a jednym z bardziej niepokojących aspektów jest wzrost temperatury oceanu i jego wpływ na systemy wodne. Ocieplenie oceanów sprzyja namnażaniu się bakterii Vibrio cholerae, szczególnie w regionach o ograniczonym dostępie do czystej wody. Powodzie wywołane zmianami klimatycznymi zwiększają ryzyko wybuchów epidemii cholery.

Vibrio cholerae to bakteria wywołująca cholerę, infekcję jelit przenoszoną przez skażoną wodę i żywność. Cholera może powodować ciężką biegunkę, odwodnienie i śmierć, jeśli nie zostanie szybko leczona. Większość zakażonych nie ma objawów, ale u niektórych rozwija się wodnista biegunka, wymioty i skurcze mięśni. Szacuje się, że co roku na świecie notuje się od 1,3 do 4,0 milionów zachorowań na cholerę i od 21 000 do 143 000 zgonów z jej powodu.

Ocieplenie oceanów powoduje również rozszerzenie geograficzne bakterii takich jak Vibrio vulnificus, które wcześniej występowały tylko w ciepłych wodach, ale obecnie są notowane w regionach umiarkowanych. To zjawisko zwiększa ryzyko infekcji i wymaga większej uwagi w zakresie zdrowia publicznego.

Aby zapobiegać cholerze, konieczne jest zapewnienie ludności dostępu do bezpiecznej wody oraz podstawowych urządzeń sanitarnych i higieny (WASH). Wczesne leczenie znacząco zwiększa szanse na przeżycie. Najbardziej zagrożone są osoby w rejonach o złych warunkach sanitarnych.

Naukowcy szacują, że na świecie co roku notuje się od 1,3 do 4,0 milionów zachorowań na cholerę i od 21 000 do 143 000 zgonów z jej powodu. Te liczby podkreślają konieczność globalnych wysiłków na rzecz zapewnienia dostępu do czystej wody i odpowiednich warunków sanitarnych, aby zmniejszyć ryzyko wybuchów epidemii cholery i innych chorób wodnopochodnych.

2. Czerwonka.  Choroby bakteryjne, takie jak czerwonka, mogą nasilać się w wyniku zmian klimatycznych, zwłaszcza w regionach dotkniętych intensywnymi opadami i powodziami, które prowadzą do zanieczyszczenia wody patogenami. Dyzenteria (czerwonka) to choroba zakaźna przenoszona drogą wodną i pokarmową, której występowanie jest silnie zależne od dostępu do czystej wody i warunków sanitarnych. Najważniejszymi patogenami wywołującymi czerwonkę są Shigella, Salmonella i Campylobacter. Shigelloza (dawniej czerwonka bakteryjna) była jedną z głównych chorób biegunkowych podczas I wojny światowej i nadal wywołuje epidemie w trakcie operacji wojskowych. W krajach rozwijających się Shigella powoduje setki tysięcy zgonów rocznie. Choroba biegunkowa ogółem zabija około 750 000 dzieci poniżej 5 roku życia rocznie, a shigelloza jest jedną z czterech głównych przyczyn umiarkowanej do ciężkiej biegunki w tej grupie wiekowej. Bakterie z rodzaju Shigella to Gram-ujemne patogeny wywołujące ostrą biegunkę o wysokiej zakaźności – do infekcji wystarcza bardzo niska dawka patogenu. Szczególnie toksyczny gatunek, Shigella dysenteriae, został opisany po raz pierwszy w 1898 roku, a kilka lat później odkryto Shigella flexneri, która obecnie dominuje w krajach rozwijających się. W jednym z badań wykazano, że S. flexneri odpowiada za około 66% przypadków shigellozy.

Wraz z ociepleniem klimatu i zwiększoną częstotliwością ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak powodzie i huragany, wzrasta ryzyko przenoszenia patogenów wywołujących infekcje bakteryjne. Nadal konieczne są badania nad mechanizmami biologicznymi, które pozwalają Shigella skutecznie rozprzestrzeniać się i ewoluować, co ma kluczowe znaczenie dla opracowania nowych metod kontroli zakażeń.

Choroby zoonotyczne (odzwierzęce):

Wzrost częstotliwości występowania nowych chorób odzwierzęcych (zoonoz) jest poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego na całym świecie. Jak wskazują badania, w tym te przeprowadzone przez naukowców z University of California w Davis, istnieje ogromna liczba nieopisanych wirusów u ssaków i ptaków, z których wiele może potencjalnie przenieść się na ludzi. To podkreśla pilną potrzebę lepszego zrozumienia i monitorowania tych zagrożeń.

Główne czynniki przyczyniające się do wzrostu chorób odzwierzęcych:

1. Zmiana klimatu: Globalne ocieplenie i zmiany wzorców pogodowych wpływają na rozmieszczenie gatunków, w tym tych, które są nosicielami patogenów. To zwiększa ryzyko przenoszenia chorób na ludzi.
2. Niezrównoważone rolnictwo: Intensyfikacja produkcji rolnej, w tym hodowla zwierząt na dużą skalę, może prowadzić do większego kontaktu między ludźmi a zwierzętami, co sprzyja przenoszeniu patogenów.
3. Eksploatacja dzikiej przyrody: Polowania, handel dzikimi zwierzętami i niszczenie ich siedlisk zwiększają ryzyko przenoszenia wirusów i bakterii na ludzi.
4. Zmiana użytkowania gruntów: Wylesianie i urbanizacja prowadzą do utraty naturalnych siedlisk, co zmusza dzikie zwierzęta do migracji w pobliże ludzkich osad.
5. Wzrost mobilności ludzi: Globalna podróż i handel ułatwiają szybkie rozprzestrzenianie się chorób na duże odległości.

Choroby odzwierzęce stanowią coraz większe zagrożenie dla zdrowia publicznego, a ich wzrost jest ściśle związany z działalnością człowieka i zmianami środowiskowymi. Skuteczne przeciwdziałanie tym zagrożeniom wymaga globalnej współpracy, zrównoważonych praktyk oraz inwestycji w badania i ochronę przyrody. Działania te są kluczowe nie tylko dla zdrowia ludzi, ale także dla zachowania równowagi ekosystemów na Ziemi.

1. Wścieklizna, hantawirusy: Susze i pożary zmuszają zwierzęta do migrowania bliżej ludzi, zwiększając ryzyko transmisji patogenów. Wścieklizna jest poważnym problemem zdrowia publicznego w ponad 150 krajach, głównie w Azji i Afryce. Jest to wirusowa, odzwierzęca choroba, która powoduje dziesiątki tysięcy zgonów rocznie, z czego 40% stanowią dzieci poniżej 15 roku życia.

Wścieklizna to jedna z najbardziej śmiercionośnych chorób wirusowych – gdy pojawią się objawy, śmiertelność wynosi 100%. Wirus atakuje układ nerwowy i przenosi się głównie przez ślinę zakażonego zwierzęcia, najczęściej psa, poprzez ugryzienie, zadrapanie lub kontakt ze śluzówkami. Aż 99% przypadków u ludzi wynika z pogryzienia przez psy, szczególnie w krajach, gdzie nie prowadzi się masowych szczepień zwierząt. W regionach rozwiniętych, gdzie wścieklizna u psów jest kontrolowana, głównym źródłem zakażeń są nietoperze, a sporadycznie również dzikie zwierzęta, takie jak lisy czy szopy.

Najwięcej przypadków wścieklizny występuje w Azji i Afryce, gdzie każdego roku z powodu tej choroby umiera około 59 tysięcy ludzi. Największe ogniska wścieklizny notuje się w Indiach, Demokratycznej Republice Konga, Nigerii, Etiopii, Tanzanii, Chinach oraz na Filipinach. W Indiach dochodzi do niemal 20 tysięcy zgonów rocznie, co stanowi ponad jedną trzecią wszystkich przypadków na świecie. Problem ten jest szczególnie dotkliwy na obszarach wiejskich, gdzie ludzie mają ograniczony dostęp do leczenia poekspozycyjnego, a szczepienia psów są niewystarczające.

W ostatnich latach zagrożenie wścieklizną wzrosło także w niektórych krajach Europy Wschodniej i Ameryki Łacińskiej. W Europie od lat 90. prowadzono intensywne kampanie szczepień lisów przy użyciu doustnych szczepionek, co skutecznie zmniejszyło liczbę przypadków, ale sporadyczne ogniska nadal występują, zwłaszcza na Ukrainie, w Rosji, Rumunii i Turcji. W Ameryce Łacińskiej programy szczepień psów pozwoliły niemal wyeliminować wściekliznę przenoszoną przez psy, ale zagrożenie stanowią nietoperze, szczególnie w Amazonii i na obszarach wiejskich w Peru, Brazylii, Wenezueli i Boliwii.

Zmiany klimatyczne wpływają na epidemiologię wścieklizny, zwiększając ryzyko przenoszenia wirusa przez dzikie zwierzęta. Wzrost temperatur, zmiany w ekosystemach oraz przesunięcia siedlisk zwierząt powodują, że zakażone nietoperze i inne gatunki mogą pojawiać się na obszarach, gdzie wcześniej wścieklizna nie była problemem. Cieplejsze zimy mogą sprzyjać przeżywalności wirusa w populacjach zwierząt, a ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak powodzie i susze, mogą zwiększać kontakt między dzikimi zwierzętami a ludźmi. W niektórych regionach Ameryki Północnej i Europy odnotowano przypadki wścieklizny u gatunków, które wcześniej nie były uważane za istotne rezerwuary wirusa, co pokazuje, że choroba ta może rozprzestrzeniać się w nowych kierunkach.

Jedyną skuteczną metodą ratunku po ekspozycji na wirusa jest natychmiastowe wdrożenie leczenia. W przypadku pogryzienia przez potencjalnie zakażone zwierzę kluczowe jest dokładne przemycie rany wodą z mydłem przez co najmniej 15 minut, a następnie jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza. Leczenie poekspozycyjne obejmuje serię szczepionek przeciwko wściekliźnie, a w niektórych przypadkach także podanie immunoglobuliny przeciwko wściekliźnie. Brak leczenia prowadzi do nieuchronnej śmierci.

Globalny koszt wścieklizny szacuje się na około 8,6 miliarda dolarów rocznie, uwzględniając wydatki na leczenie, utratę życia i konsekwencje psychologiczne dla rodzin ofiar. Terapia po ekspozycji na wirusa kosztuje średnio 108 dolarów na osobę, co w krajach rozwijających się stanowi poważne obciążenie finansowe i jest jednym z powodów, dla których wciąż dochodzi tam do wielu zgonów.

Najskuteczniejszą metodą zwalczania wścieklizny jest masowe szczepienie psów, które może całkowicie wyeliminować transmisję wirusa na ludzi. W Europie i Ameryce Północnej programy szczepień oraz powszechny dostęp do leczenia poekspozycyjnego sprawiły, że choroba ta jest rzadkością. W krajach rozwijających się problemem pozostaje brak dostępu do szczepionek i leczenia, dlatego WHO i jej partnerzy dążą do poprawy sytuacji poprzez finansowanie programów szczepień, szkolenie pracowników medycznych i edukację społeczną.

W obliczu rosnących wyzwań związanych ze zmianami klimatu konieczne jest monitorowanie nowych ognisk wścieklizny oraz dostosowanie strategii walki z chorobą. Wścieklizna pozostaje poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego, ale dzięki skutecznym programom szczepień i globalnej współpracy możliwe jest jej całkowite wyeliminowanie. Jeśli dojdzie do pogryzienia przez podejrzane zwierzę, nie wolno zwlekać – jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza może uratować życie.

1. Ebola: to jedna z najbardziej śmiercionośnych chorób wirusowych, której śmiertelność w niektórych epidemiach sięga nawet 90%. Wywołuje ją wirus Ebola, należący do rodziny filowirusów, atakujący układ odpornościowy i wywołujący ciężkie krwotoczne gorączki. Choroba przenosi się poprzez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi zakażonej osoby lub zwierzęcia, a także przez skażone powierzchnie i przedmioty. Ludzie najczęściej zarażają się od chorych pacjentów lub podczas kontaktu z zakażonymi zwierzętami, zwłaszcza nietoperzami i małpami.

Najwięcej przypadków wirusa Ebola odnotowano w Afryce Subsaharyjskiej, zwłaszcza w Demokratycznej Republice Konga, Gwinei, Liberii, Sierra Leone, Ugandzie i Sudanie Południowym. Największa epidemia miała miejsce w latach 2014–2016 w Afryce Zachodniej, gdzie wirus zabił ponad 11 tysięcy osób. W kolejnych latach pojawiały się mniejsze ogniska, głównie w Kongo i Ugandzie, a w 2022 roku odnotowano epidemię w Sudanie Południowym, wywołaną rzadziej spotykanym szczepem wirusa.

Zmiany klimatyczne mogą zwiększać ryzyko kolejnych epidemii Eboli, ponieważ wpływają na migrację zwierząt będących rezerwuarami wirusa. Nietoperze owocożerne, które są uważane za głównych nosicieli wirusa, zmieniają swoje siedliska w odpowiedzi na wylesianie i zmiany temperatur. Coraz częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze i powodzie, mogą zwiększać kontakt ludzi z dzikimi zwierzętami, a wylesianie i urbanizacja powodują, że granice między ludzkimi osiedlami a siedliskami dzikich zwierząt stają się coraz bardziej rozmyte.

Okres inkubacji wirusa wynosi od 2 do 21 dni. Początkowe objawy przypominają grypę – pojawia się gorączka, osłabienie, bóle mięśni i głowy. W kolejnych dniach dochodzi do wymiotów, biegunki, wysypki, a w ciężkich przypadkach do krwawień wewnętrznych i zewnętrznych. Śmierć następuje w wyniku niewydolności wielonarządowej i wstrząsu.

Nie istnieje jednoznaczny lek na Ebolę, ale dostępne są terapie eksperymentalne, takie jak przeciwciała monoklonalne, które mogą zwiększyć szanse na przeżycie. Kluczowe znaczenie ma szybkie wdrożenie leczenia wspomagającego, obejmującego nawadnianie, podawanie elektrolitów oraz leczenie objawowe. Dostępne są również szczepionki, które znacząco zmniejszyły ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa w regionach zagrożonych epidemiami.

Koszty związane z epidemiami Eboli są ogromne – w latach 2014–2016 straty ekonomiczne wyniosły ponad 50 miliardów dolarów, obejmując koszty leczenia, utracone dochody i skutki społeczno-gospodarcze. Koszt pojedynczego przypadku hospitalizacji może sięgać tysięcy dolarów, co stanowi ogromne obciążenie dla systemów zdrowia w krajach rozwijających się.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania epidemii Eboli jest szybkie wykrywanie i izolacja przypadków, monitorowanie kontaktów zakażonych osób oraz szczepienia dla osób z grup ryzyka. WHO i organizacje partnerskie wdrażają programy monitorowania epidemii, szkolenia dla personelu medycznego i działania edukacyjne w społecznościach narażonych na ryzyko.

Ebola pozostaje poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego, zwłaszcza w kontekście zmian klimatycznych i zwiększonej migracji zwierząt rezerwuarowych. Ograniczenie ryzyka nowych epidemii wymaga globalnej współpracy, rozwoju szczepionek oraz poprawy dostępu do leczenia i edukacji. Choć wirus ten jest niezwykle śmiertelny, szybkie działania mogą uratować wiele istnień ludzkich i zapobiec kolejnym katastrofalnym epidemiom.

Choroby układu oddechowego:

1. Grzybicze infekcje płuc: to poważne zagrożenie dla zdrowia, szczególnie dla osób z osłabionym układem odpornościowym. Najczęściej wywołują je grzyby z rodzaju Aspergillus, Histoplasma, Coccidioides i Cryptococcus. Do zakażenia dochodzi drogą wziewną – mikroskopijne zarodniki grzybów dostają się do płuc podczas oddychania, zwłaszcza w regionach o wysokim stężeniu patogenów w glebie i powietrzu. Infekcje te mogą przebiegać bezobjawowo lub powodować ciężkie choroby, w tym przewlekłe zapalenia płuc, a w niektórych przypadkach prowadzić do śmierci.

   Najwięcej przypadków grzybiczych infekcji płuc odnotowuje się w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Afryce i Azji. W USA choroby takie jak histoplazmoza, kokcydioidomikoza (gorączka doliny) czy blastomikoza są szczególnie powszechne w określonych regionach. Histoplasma capsulatum dominuje w dolinie rzeki Missisipi, Coccidioides występuje głównie na południowym zachodzie USA, a Blastomyces częściej pojawia się w regionach wokół Wielkich Jezior. W Ameryce Południowej i Afryce Cryptococcus i Paracoccidioides są częstymi przyczynami zakażeń płucnych, zwłaszcza u osób z HIV/AIDS.

   Zmiany klimatyczne przyczyniają się do wzrostu liczby przypadków grzybiczych infekcji płuc, ponieważ wpływają na rozmieszczenie i namnażanie grzybów patogennych. Wzrost temperatury i zmieniające się wzorce opadów sprzyjają rozprzestrzenianiu się zarodników grzybów na nowe obszary, prowadząc do zakażeń w regionach, gdzie wcześniej nie były one powszechne. Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak burze piaskowe, huragany i pożary lasów, mogą przenosić duże ilości zarodników na duże odległości, zwiększając ryzyko infekcji u ludzi i zwierząt. Wylesianie, urbanizacja i zmiany w rolnictwie również sprzyjają kontaktowi człowieka z glebą zawierającą zarodniki grzybów.

   Objawy infekcji grzybiczych płuc mogą być niespecyficzne i przypominać inne choroby układu oddechowego, takie jak gruźlica czy zapalenie płuc. Początkowo pojawiają się kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej i gorączka. W bardziej zaawansowanych przypadkach infekcja może prowadzić do przewlekłego zapalenia płuc, uszkodzenia tkanki płucnej, a nawet rozsiewu grzybów do innych narządów, zwłaszcza u pacjentów z obniżoną odpornością.

   Diagnoza grzybiczych infekcji płuc jest trudna, ponieważ objawy są niespecyficzne, a standardowe testy diagnostyczne często zawodzą. Najczęściej stosuje się badania mikroskopowe, hodowle grzybów, testy serologiczne oraz metody molekularne, takie jak PCR. W niektórych przypadkach konieczna jest biopsja tkanki płucnej.

   Leczenie grzybiczych infekcji płuc zależy od rodzaju patogenu i stanu pacjenta. W lżejszych przypadkach infekcje mogą ustępować samoistnie, ale w cięższych przypadkach konieczne jest podanie leków przeciwgrzybiczych, takich jak amfoterycyna B, itrakonazol czy worykonazol. Terapia może trwać tygodnie lub nawet miesiące, a u pacjentów z immunosupresją często konieczne jest długotrwałe leczenie podtrzymujące.

   Koszty leczenia infekcji grzybiczych są wysokie, zwłaszcza w krajach rozwijających się, gdzie dostęp do nowoczesnych leków przeciwgrzybiczych jest ograniczony. Koszt terapii może wynosić od kilkuset do kilku tysięcy dolarów na pacjenta, co stanowi poważne obciążenie dla systemów zdrowotnych. Dodatkowo długie hospitalizacje i powikłania mogą prowadzić do znacznych strat ekonomicznych.

   Zapobieganie grzybiczym infekcjom płuc jest trudne, ponieważ grzyby występują naturalnie w środowisku i są trudne do całkowitego wyeliminowania. Najważniejsze strategie obejmują unikanie kontaktu z glebą i kurzem w obszarach o wysokim ryzyku, stosowanie masek ochronnych przez osoby narażone na działanie zarodników oraz edukację społeczną dotyczącą objawów i ryzyka zakażenia. Osoby z obniżoną odpornością, zwłaszcza pacjenci po przeszczepach, z HIV/AIDS lub przyjmujący leki immunosupresyjne, powinny być szczególnie ostrożne i w razie wystąpienia objawów jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

   Grzybicze infekcje płuc stają się coraz większym zagrożeniem dla zdrowia publicznego, zwłaszcza w obliczu zmian klimatycznych i wzrastającego narażenia na patogeny w środowisku. Konieczne są dalsze badania nad diagnostyką, leczeniem i prewencją tych chorób, a także globalna współpraca w celu poprawy dostępu do skutecznych terapii i monitorowania nowych ognisk infekcji.

2. COVID-19 i inne wirusy:  Choroby wirusowe układu oddechowego, takie jak COVID-19, grypa, RSV (syncytialny wirus oddechowy) oraz inne koronawirusy, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego na całym świecie. Są one przenoszone głównie drogą kropelkową oraz poprzez kontakt z zakażonymi powierzchniami. Wysoka zdolność tych wirusów do mutacji i rozprzestrzeniania się w populacji sprawia, że epidemie i pandemie mogą wybuchać nagle i mieć ogromne konsekwencje społeczne oraz ekonomiczne.

COVID-19, wywoływany przez koronawirusa SARS-CoV-2, po raz pierwszy wykryto w 2019 roku w Chinach i szybko rozprzestrzenił się na cały świat, prowadząc do globalnej pandemii. Wirus atakuje głównie układ oddechowy, ale może również powodować poważne powikłania wielonarządowe. W ciągu kilku lat pandemia doprowadziła do milionów zgonów i znacznego obciążenia systemów opieki zdrowotnej.

Objawy zakażenia wirusami układu oddechowego mogą być bardzo zróżnicowane – od łagodnych objawów przeziębieniowych, takich jak katar, kaszel i gorączka, po ciężkie zapalenie płuc, niewydolność oddechową i zgon. U niektórych pacjentów COVID-19 prowadził do długotrwałych powikłań określanych jako „long COVID”, obejmujących przewlekłe zmęczenie, problemy neurologiczne, zaburzenia pracy serca i płuc oraz inne poważne dolegliwości.

Diagnoza zakażeń wirusowych opiera się na testach PCR i antygenowych, które wykrywają obecność wirusa w organizmie. Testy te stały się powszechne w okresie pandemii COVID-19 i odegrały kluczową rolę w monitorowaniu oraz kontroli zakażeń. W przypadku innych wirusów, takich jak grypa czy RSV, diagnostyka często opiera się na objawach klinicznych i testach laboratoryjnych.

Leczenie infekcji wirusowych zależy od rodzaju wirusa i nasilenia objawów. W przypadku grypy dostępne są leki przeciwwirusowe, takie jak oseltamiwir, które mogą skrócić czas trwania choroby i zmniejszyć ryzyko powikłań. W przypadku COVID-19 stosowane są leki przeciwwirusowe, kortykosteroidy oraz terapie wspomagające, takie jak tlenoterapia i wentylacja mechaniczna w ciężkich przypadkach. U pacjentów z osłabionym układem odpornościowym skuteczną metodą leczenia mogą być przeciwciała monoklonalne.

Szczepienia pozostają najskuteczniejszą metodą zapobiegania ciężkim przypadkom chorób wirusowych układu oddechowego. Dzięki masowym kampaniom szczepień liczba zgonów i hospitalizacji związanych z COVID-19 znacząco spadła. Regularne szczepienia przeciwko grypie pomagają zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań i ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusa w sezonie jesienno-zimowym.

Zmiany klimatyczne mają coraz większy wpływ na rozprzestrzenianie się wirusów układu oddechowego. Wzrost globalnej temperatury i zmieniające się wzorce pogodowe wpływają na długość sezonu grypowego, migrację zwierząt rezerwuarowych i częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych, które sprzyjają wybuchom epidemii. Zanieczyszczenie powietrza może zwiększać podatność ludzi na infekcje dróg oddechowych i nasilać objawy chorób wirusowych, zwłaszcza w miastach o wysokim stężeniu smogu.

Koszty związane z wirusowymi infekcjami układu oddechowego są ogromne i obejmują nie tylko wydatki na opiekę zdrowotną, ale także straty ekonomiczne związane z absencją w pracy, ograniczeniami w podróżach i spowolnieniem gospodarczym. Pandemia COVID-19 pokazała, jak bardzo globalne rynki mogą zostać zakłócone przez rozprzestrzenianie się wirusa i jak istotne jest inwestowanie w systemy wczesnego ostrzegania oraz gotowość na przyszłe pandemie.

Zapobieganie infekcjom wirusowym wymaga kompleksowego podejścia obejmującego szczepienia, poprawę higieny, noszenie maseczek w okresach wysokiego ryzyka, wczesną diagnostykę oraz szybkie reagowanie na nowe ogniska zakażeń. Kluczowe jest również monitorowanie mutacji wirusów i opracowywanie nowych strategii przeciwdziałania epidemiom, aby ograniczyć ich wpływ na zdrowie publiczne i gospodarkę.

COVID-19, grypa i inne wirusy oddechowe pozostaną poważnym wyzwaniem zdrowotnym, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych i globalizacji. Współpraca międzynarodowa, rozwój technologii medycznych i inwestycje w systemy ochrony zdrowia są kluczowe dla skutecznego ograniczania przyszłych zagrożeń związanych z wirusami układu oddechowego.

Huragany, powodzie i fale upałów prowadzą do warunków sprzyjających wybuchom chorób zakaźnych. Np.: W USA. po huraganie Katrina odnotowano wzrost przypadków chorób takich jak leptospiroza. Cykliczne powodzie w Bangladeszu zwiększają liczbę przypadków cholery i leptospirozy. Wzrost opadów w wyniku El Niño koreluje z epidemiami malarii w regionach górskich Afryki Wschodniej. Ekspansja komarów Aedes sp. powoduje przypadki dengi w regionach wcześniej wolnych od tej choroby takich jak Europa Południowa.

Bibliografia. 

Abubakar, I., & Abubakar, I. et al. (2018). The UCL–Lancet Commission on migration and health: The health of a world on the move. The Lancet, 392(10164), 2606–2654

Baker, K. S., Mather, A. E., McGregor, H., Coupland, P., Langridge, G. C., Day, M., Deheer-Graham, A., Parkhill, J., Russell, J. E., & Thomson, N. R. (2014). The extant World War 1 dysentery bacillus NCTC1: A genomic analysis. The Lancet, 384(9955), 1691–1697. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(14)61789-X

Besancenot, J.-P. (2007). Infectious diseases and climate. Médecine et Maladies Infectieuses, 37(Suppl. 1), S37–S39. https://doi.org/10.1016/S0399-077X(07)80015-1. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0399077X07800151) Data: 12.12.2024 r.

Centers for Disease Control and Prevention, (CDC),(2025)  https://www.cdc.gov/

Centers for Disease Control and Prevention. (CDC). (2024). Cholera. In CDC Yellow Book 2024. Retrieved from https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2024/infections-diseases/cholera   Data: 20.12.2024 r.

Coleman, P. G., Goodman, C. A., & Mills, A. (1999). Rebound mortality and the cost-effectiveness of malaria control: Potential impact of increased mortality in late childhood following the introduction of insecticide-treated nets. Tropical Medicine and International Health, 4(3), 175–186. https://doi.org/10.1046/j.1365-3156.1999.43382.x Data: 20.12.2024 r.

Gavi. (n.d.). The deadly diseases that are spiking because of climate change.  https://www.gavi.org/vaccineswork/deadly-diseases-are-spiking-because-climate-change Data: 20.12.2024 r

Wu, I., Liu, J., Li, C., & Yin, J. (2020). Impact of climate change on dysentery: Scientific evidences, uncertainty, modeling and projections. Science of The Total Environment, 714, 136702. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.136702  Data: 20.12.2024 r.

Marukutira, T. J., et al. (2024). Out of Zimbabwe: Fragmented families and mental health. The Lancet Child & Adolescent Health, 8(12), 854-855.

Romanello, M. et al. (2022). The 2022 report of the Lancet Countdown on health and climate change: Health at the mercy of fossil fuels. The Lancet, 400(10363), 1619–1654. data: 25.12.2024 r.

The Lancet Microbe. (2024). Treating the symptoms of climate change. The Lancet Microbe, 5(2), e99. https://doi.org/10.1016/S2666-5247(24)00014-4

The National Emerging Special Pathogens Training and Education Center (NETEC). (2024, March 25). Climate change and infectious diseases. https://netec.org/2024/03/25/climate-change-and-infectious-diseases/ data: 26.01.2025 r

World Health Organization (WHO). (2025) https://www.who.int/

WHO. (2023). Climate change. 12 October 2023 https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-and-health data: 23.12.20024 r.

WMO (2024) Bulletin spotlights hazards and impacts of sand and dust storms. https://wmo.int/news/media-centre/wmo-bulletin-spotlights-hazards-and-impacts-of-sand-and-dust-storms  data: 25.12.2024 r.

WMO. (2022). Sand and dust storms. https://wmo.int/topics/sand-and-dust-storms  Data: 12.12.2024 r.

Venkatesan, P. (2024). WHO world malaria report 2024. The Lancet Microbe. Elsevier. https://doi.org/10.1016/j.lanmic.2025.101073

Venkatesan, P. (2024). The 2023 WHO World Malaria Report. The Lancet Microbe, 5(3), e214. https://doi.org/10.1016/S2666-5247(24)00016-8

Xu, R., et al. (2024). Global, regional, and national mortality burden attributable to air pollution from landscape fires: A health impact assessment study. The Lancet, 404(10470), 2447–2459. https://doi.org/10.xxxx Data: 29,12.2024 r.

Zenner, D., Guinto, R. R., & Legido-Quigley, H. (2023). Connecting the dots: The triangle of migration, health and climate change. Journal of Migration and Health, 100209. https://doi.org/10.1016/j.jmh.2023.100209  data: 15.12.2024 r.