3. Raróg (zwyczajny). Sokół Raróg. Saker Falcon.  (Falco cherrug)

Sokół rarog Falco cherrug został ostatnio oceniony pod kątem wpisu na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych IUCN w 2021 r. Falco cherrug znajduje się na liście gatunków zagrożonych.

Opis

Obie płcie mają jednakowe ubarwienie, przy czym samica jest większa od samca. Grzbiet i skrzydła pokrywa szarobrązowe upierzenie z płowordzawymi obrzeżami piór. Ogon zdobią brązowe, poprzeczne pręgi. Głowa jest biała, z podłużnymi brunatnymi pasami, słabo zaznaczonym „wąsem” i brwią oraz rdzawym nalotem. Spód ciała jasny, gęsto pokryty podłużnym brązowym kreskowaniem, które na bokach brzucha zlewa się w jednolity wzór.

Oczy mają brązową barwę, dziób jest szary. Woskówka i nogi u dorosłych ptaków są żółte, natomiast u młodych (do pierwszego roku życia) szaroniebieskie.

Lot niezbyt szybki, często obserwuje się go krążącego na poziomo rozłożonych skrzydłach. Wielkością przewyższa sokoła wędrownego, od którego ma masywniejszą sylwetkę i dłuższy ogon, oraz raroga górskiego, z którym bywa mylony, lecz pozostaje mniejszy od białozora. Poza okresem lęgowym prowadzi samotniczy tryb życia.

Raróg jest drugim najszybszym ptakiem w locie poziomym, ustępując jedynie jerzykowi białogardłemu (choć brak jednoznacznego potwierdzenia). Może osiągać prędkość do 150 km/h (93 mph). W ogólnym zestawieniu najszybszych zwierząt świata zajmuje trzecie miejsce, po sokole wędrownym i orle przednim. Wszystkie trzy gatunki wykonują szybkie nurkowania, znane jako stooping, podczas których mogą osiągnąć nawet 300 km/h (190 mph).

Sokół Raróg jest także ptakiem narodowym Węgier, Zjednoczonych Emiratów Arabskich i Mongolii.

Zasięg geograficzny

Sokół saker zamieszkuje rozległe obszary Palearktyki, rozciągające się od Europy Wschodniej po zachodnie Chiny. Gniazduje w takich krajach jak Armenia, Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Węgry, Mołdawia, Rumunia, Rosja, Serbia, Słowacja, Turcja, Ukraina, Iran, Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan, Kazachstan, Mongolia i Chiny. Sporadyczne przypadki lęgów odnotowano również w Gruzji, a dawniej także w Turkmenistanie i prawdopodobnie w Afganistanie. Możliwe, że występował również w Iraku i północnych Indiach (Ladakh).

Populacje zimujące oraz osobniki wędrowne regularnie pojawiają się we Włoszech, na Malcie, Cyprze, w Izraelu, Jordanii, Egipcie, Libii, Sudanie, Sudanie Południowym, Tunezji, Etiopii, Kenii, Arabii Saudyjskiej, Jemenie, Omanie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Bahrajnie, Kuwejcie, Iranie, Pakistanie, Indiach, Nepalu, Afganistanie i Azerbejdżanie. Pojedyncze osobniki mogą docierać także do innych krajów.

Populacja

Globalna populacja sokoła sakera jest trudna do precyzyjnego określenia, jednak szacuje się, że w 1990 roku liczyła około 17 400–28 800 par lęgowych (mediana 22 100), a w 2013 roku spadła do 6100–14 900 par (mediana 10 500). Największe populacje występują w Chinach, Kazachstanie, Mongolii i Rosji.

Europejska populacja jest niewielka i wynosi około 430–630 par, co odpowiada 860–1300 dojrzałym osobnikom.

Trend liczebności wskazuje na wyraźny spadek – w latach 2002–2021 populacja zmniejszyła się o około 44,6%, a przy uwzględnieniu niepewności szacunków, spadek w ciągu trzech pokoleń może wynosić 50–79%.

Siedlisko i ekologia

Sokół saker jest przystosowany do polowania na otwartym terenie, blisko ziemi, łącząc szybkie przyspieszenie z dużą zwrotnością. Jego głównym pożywieniem są średniej wielkości dzienne gryzonie lądowe, zwłaszcza wiewiórki naziemne. Preferuje otwarte krajobrazy, takie jak skraje pustyń, półpustynie, stepy, tereny rolnicze i suche obszary górskie. W pobliżu wody, a także w środowiskach miejskich, częściej poluje na ptaki, a w Europie coraz częściej żywi się gołębiami domowymi.

Gniazduje w zagajnikach, na klifach lub nawet na ziemi, często zajmując stare gniazda innych ptaków. Znosi zwykle od trzech do pięciu jaj, choć zdarzają się lęgi liczące od dwóch do sześciu. Sukces lęgowy zależy od dostępności pokarmu, zwłaszcza w latach cyklicznych wahań populacji gryzoni. Sokół saker występuje samotnie lub w parach.

Tryb życia tego gatunku jest zróżnicowany – część populacji jest osiadła, inne ptaki są częściowo lub całkowicie migrujące, co zależy od dostępności pokarmu zimą. Ptaki wędrowne zimują w Afryce Wschodniej, południowej Europie i południowej Azji, przy czym znacząca część światowej populacji spędza zimę na Wyżynie Tybetańskiej. Opuszczają tereny lęgowe we wrześniu i październiku, a powracają między lutym a majem.

Sytuacja w Polsce

Raróg (sokół saker) w Polsce jest gatunkiem skrajnie rzadkim i niegdyś uznawanym za wymarłego jako ptak lęgowy. Historyczne lęgi odnotowywano do XIX wieku, jednak od tego czasu brak potwierdzonych przypadków regularnego gniazdowania. Obecnie sporadycznie obserwuje się pojedyncze osobniki, głównie przelotne lub uciekinierów z hodowli sokolniczych. Występowanie tych ptaków w Polsce związane jest z ich naturalną migracją oraz możliwością reintrodukcji.

Ze względu na zagrożenia dla globalnej populacji, raróg podlega ścisłej ochronie gatunkowej w Polsce i jest objęty monitoringiem. Niektóre programy ochrony przyrody podejmują działania na rzecz poprawy warunków siedliskowych oraz potencjalnej odbudowy populacji lęgowej w Europie Środkowej.

Zagrożenia

Sokół saker zmaga się z wieloma zagrożeniami, które prowadzą do spadku jego populacji. W Europie główne niebezpieczeństwa to porażenia prądem na liniach energetycznych oraz utrata siedlisk wskutek intensyfikacji rolnictwa, zakładania plantacji i ograniczenia pasterstwa owiec. Zmniejszenie populacji gryzoni, stanowiących główną zdobycz, dodatkowo pogarsza sytuację. Nielegalne odłowy na potrzeby sokolnictwa w przeszłości doprowadziły do lokalnych wyginięć, a obecnie około 8% europejskiej populacji jest każdego roku zabijane lub łapane.

Na innych obszarach główne zagrożenia to odławianie ptaków lęgowych dla sokolnictwa, utrata siedlisk, zatrucia spowodowane stosowaniem pestycydów oraz porażenia prądem. Szczególnie krytyczna sytuacja występuje w Mongolii, gdzie w latach 2013–2018 znaleziono ponad 1700 sokołów śmiertelnie porażonych prądem, głównie młodych osobników. Na Bliskim Wschodzie popyt na sokoły dla sokolnictwa pozostaje wysoki – rocznie odławia się tam kilka tysięcy ptaków, co może zaburzać strukturę wiekową i płciową dzikiej populacji.

Nielegalne odłowy odnotowano także w Chinach, Jordanii i na Kaukazie. Na Wyżynie Tybetańskiej dodatkowe zagrożenia stanowią polityka kontroli gryzoni, rozwój infrastruktury hydroelektrycznej oraz wzrost osadnictwa i sieci energetycznej. Istnieją również obawy o wpływ hybrydyzacji z wypuszczonymi na wolność sokolami hybrydowymi, choć uważa się, że ryzyko to jest niewielkie. Badania sugerują także, że stosowanie nadajników satelitarnych do monitorowania ptaków może negatywnie wpływać na ich przeżywalność.

użytkowanie

Międzynarodowy handel sokół saker na potrzeby sokolnictwa znacząco przyczynia się do spadku jego populacji. Szacuje się, że rocznie na Bliskim Wschodzie odławia się od 6825 do 8400 ptaków, głównie w Arabii Saudyjskiej, Katarze, Bahrajnie, Kuwejcie i Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Niektóre badania wskazują jednak na znacznie niższe liczby legalnie odławianych osobników, np. średnio 22 ptaki rocznie w Arabii Saudyjskiej w latach 2002–2009, a w latach 1989–2013 od 19,7 do 575 ptaków rocznie.

Nielegalne odłowy stanowią dodatkowe zagrożenie, zwłaszcza w Chinach, gdzie w prowincji Qinghai każdego roku łapie się co najmniej 1200 sokołów. Przypadki nielegalnego odławiania odnotowano również w Jordanii oraz w Europie Północnej i Środkowej oraz na Kaukazie, gdzie co roku znika około 8% populacji.

Sokół saker jest gatunkiem zagrożonym ze względu na szybki spadek populacji, spowodowany głównie działalnością człowieka. Kluczowe zagrożenia to porażenia prądem na liniach energetycznych, nadmierny odłów na potrzeby sokolnictwa, degradacja siedlisk i wpływ agrochemikaliów. Spadek ten jest szczególnie widoczny na terenach lęgowych w Azji Środkowej.

4. Ścierwnik. Sęp egipski. Orzeł egipski. Egyptian Vulture. (Neophron percnopterus).

W Europie Sęp egipski Neophron percnopterus został ostatnio oceniony pod kątem wpisu na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w 2020 r. Neophron percnopterus jest sklasyfikowany jako gatunek narażony na wyginięcie

Globalnie Sęp egipski jest wymieniony jako gatunek zagrożony,

informacje identyfikacyjne

Sęp egipski (Neophron percnopterus) to średniej wielkości ptak drapieżny o długości ciała 55–65 cm i rozpiętości skrzydeł wynoszącej 155–170 cm. W locie wyróżnia się szerokimi, „palczastymi” skrzydłami i klinowatym ogonem, co nadaje mu charakterystyczną sylwetkę.

Jego twarz jest intensywnie żółta, a smukły dziób zakończony czarną końcówką. Upierzenie dorosłych osobników jest jasnoszare z delikatnym płowym odcieniem na głowie i szyi. Czarne lotki pierwszorzędowe i drugorzędowe wyraźnie kontrastują z jasnymi pokrywami podskrzydłowymi i charakterystycznymi białymi środkami na górnej stronie skrzydeł.

Młode osobniki mają ciemnobrązowe upierzenie z kontrastującymi, jasnożółtymi akcentami na głowie. Z wiekiem ich pióra stopniowo jaśnieją, aż osiągną typowe dla dorosłych barwy.

zasięg występowania i liczebność gatunku

Sęp egipski ma szeroki zasięg występowania, obejmujący Europę Południową, Afrykę Północną, Bliski Wschód, Azję Środkową i subkontynent indyjski. Populacje rezydencyjne zamieszkują m.in. Wyspy Kanaryjskie, Afrykę Zachodnią, Etiopię, Półwysep Arabski i Indie, natomiast ptaki migrujące rozprzestrzeniają się od północnej Afryki po Azję Środkową.

Liczebność gatunku systematycznie maleje. W Europie populacja spadła o ponad 50% w ciągu ostatnich dziesięcioleci, choć w Hiszpanii i Francji wykazuje oznaki stabilizacji. Sytuacja na Bałkanach i w Grecji pozostaje krytyczna, gdzie liczba osobników spada o 4-8% rocznie. Podobne trendy obserwuje się na Bliskim Wschodzie, choć w Omanie populacja wydaje się stabilna.

W Afryce liczebność sępa egipskiego spada o około 6% rocznie, a w niektórych regionach, takich jak Namibia, gatunek niemal całkowicie wyginął. Szczególnie dramatyczne spadki odnotowano w Indiach, gdzie od 1999 r. liczebność ptaków zmniejszała się o ponad 35% rocznie, głównie z powodu stosowania diklofenaku w weterynarii. Zakaz jego użycia może jednak przyczynić się do zahamowania tego trendu.

Mimo lokalnych sukcesów ochronnych sęp egipski pozostaje gatunkiem zagrożonym i wymaga dalszych działań mających na celu odbudowę populacji.

habitat i ekologia

Sęp egipski gniazduje głównie na półkach skalnych, w jaskiniach klifowych oraz na odsłonięciach skalnych, choć sporadycznie może wykorzystywać także duże drzewa, budynki (zwłaszcza w Indiach), słupy elektryczne, a wyjątkowo nawet ziemię. Żeruje na otwartych, często suchych terenach zarówno w nizinach, jak i w górach, a także w pobliżu osad ludzkich. Jego dieta obejmuje padlinę, żółwie, odpady organiczne, owady, młode kręgowce, jaja, a nawet odchody.

Choć zazwyczaj prowadzi samotny tryb życia, osobniki często gromadzą się w miejscach obfitego pokarmu, takich jak wysypiska śmieci czy specjalne stacje karmienia dla sępów, a ptaki nielęgowe tworzą wspólne noclegownie. Gatunek ten wykonuje charakterystyczne loty godowe, a niektóre populacje wyspiarskie wykazują izolację genetyczną. Północne populacje podejmują długodystansowe migracje międzykontynentalne, zwykle przez najwęższe odcinki Cieśniny Gibraltarskiej, Bosforu i Dardaneli, lecąc głównie nad lądem. Sęp egipski jest wierny swoim siedliskom, zwłaszcza samce wykazują silne przywiązanie do rejonów lęgowych.

obserwacje sępa egipskiego w Polsce

Dotychczasowe obserwacje sępa egipskiego w Polsce są nieliczne i mają charakter wyjątkowy. Gatunek ten preferuje cieplejsze rejony Europy, takie jak Hiszpania, Włochy czy Bałkany, a wędrujące osobniki rzadko docierają tak daleko na północ. Mimo to, istnieją potwierdzone przypadki jego obecności w naszym kraju. Pojedyncze przypadki obecności tego ptaka mogą wynikać z błędów na trasie migracji lub zmian klimatycznych. Jeśli warunki środowiskowe w Europie będą się zmieniać, możliwe, że w przyszłości takie wizyty staną się częstsze. sęp egipski (Neophron percnopterus) podlega w Polsce ochronie ścisłej, mimo że nie jest stałym mieszkańcem kraju

zagrożenia:

• • Wysoka śmiertelność: W Hiszpanii liczba terytoriów zmniejszyła się o co najmniej 25% w latach 1987-2000, co odpowiada spadkowi o >50% w ciągu trzech pokoleń, prawdopodobnie z powodu wysokiej śmiertelności.
  • Zanikanie populacji: Na Bałkanach populacje spadają o 4-8% rocznie, a w Grecji zmniejszyły się o 44-60% w ciągu 30 lat.
  • Spadek liczebności: W regionie Afryki Południowej, Lesotho i Suazi gatunek wyginął. Populacje rezydencyjne w Afryce zmniejszyły się o 5,9% rocznie w ciągu ostatnich 29-36 lat.
  • Utrata siedlisk: W Indiach od 1999 r. populacja gatunku uległa katastrofalnemu spadkowi (>35% rocznie), a liczba osobników wykrywanych na odcinkach dróg spadła o 68% w latach 2000-2003.
  • Zakaz stosowania diklofenaku: Niedawny zakaz stosowania diklofenaku mógł jednak zahamować spadek populacji w Indiach.

W Maroku sęp egipski jest wykorzystywany w medycynie tradycyjnej, a podobnie jak inne afrykańskie sępy, może mieć wartość handlową jako tradycyjny lek w różnych częściach Afryki.

SSAKI 

5. Królik europejski, Królik dziki. European Rabbit (Oryctolagus cuniculus)

Globalnie Królik europejski Oryctolagus cuniculus został ostatnio wpisany na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w 2018 r. Oryctolagus cuniculus jest wymieniony jako gatunek zagrożony. 

W Europie Królik europejski jest uznany za gatunek bliski zagrożenia.

opis

Dzikie króliki europejskie ważą od 1,5 do 2,5 kg i osiągają długość 38–50 cm, choć osobniki udomowione mogą być większe. Ich sierść jest zazwyczaj szara z czarnymi, brązowymi lub czerwonawymi plamami, a spodnia strona ciała i ogona jest jaśniejsza. Czasami występują osobniki melanistyczne.

W porównaniu do zajęcy mają mniejsze uszy oraz krótsze i słabsze nogi. Królik europejski jest przodkiem wszystkich udomowionych ras, których obecnie istnieje około 80, różniących się wielkością, rodzajem futra, ubarwieniem i budową ciała.

notatki taksonomiczne

Rodzaj Oryctolagus pojawił się w zapisie kopalnym w środkowym pliocenie, wcześniej niż jakikolwiek inny współczesny zającowaty. Oryctolagus cuniculus był powszechny w rejonie Morza Śródziemnego i Europy Środkowej w plejstocenie, lecz po ostatnim zlodowaceniu jego zasięg ograniczył się do Półwyspu Iberyjskiego i sąsiednich terenów we Francji.

Wyróżnia się dwa podgatunki: O. c. cuniculus, występujący w większości obszarów, na które gatunek został wprowadzony, oraz O. c. algirus, spotykany wyłącznie na Półwyspie Iberyjskim i niektórych wyspach. Badania genetyczne sugerują, że podgatunki te ewoluowały oddzielnie przez około 2 miliony lat, co potwierdzają różnice w genetyce, morfologii, zachowaniu i reprodukcji. Ze względu na izolację reprodukcyjną niektórzy naukowcy proponują traktowanie ich jako odrębne gatunki. Udomowiony królik pochodzi od O. c. cuniculus.

zasięg geograficzny

o ostatniej epoce lodowcowej pierwotny zasięg królika europejskiego obejmował Półwysep Iberyjski, południowo-zachodnią Francję i prawdopodobnie północną Afrykę. Jego introdukcja do zachodniej Europy mogła rozpocząć się już w czasach rzymskich.

Obecnie gatunek ten występuje w większości krajów Europy Zachodniej, a także w Irlandii, Wielkiej Brytanii, Austrii, Szwecji, Polsce, Czechach, na Węgrzech, w Rumunii, na Ukrainie oraz na wyspach Morza Śródziemnego, takich jak Sycylia, Korsyka, Sardynia, Kreta i Baleary. Pojawił się również w Chorwacji i na Słowacji.

Króliki europejskie zostały wprowadzone do Australii i Nowej Zelandii, gdzie są obecnie szeroko rozpowszechnione. W Ameryce Południowej podejmowano wielokrotne próby ich introdukcji od XV wieku, lecz utrzymały się jedynie na ograniczonych obszarach Argentyny i Chile. Gatunek ten zasiedlił także ponad 800 wysp na całym świecie, co świadczy o jego dużej zdolności adaptacyjnej.

Króliki europejskie zamieszkują różnorodne siedliska, zazwyczaj poniżej 1500 m n.p.m., choć na Teneryfie osiągają duże zagęszczenie nawet powyżej 3000 m n.p.m.

stan populacji w Polsce 

Królik europejski (Oryctolagus cuniculus) występuje w Polsce, ale jego populacja jest stosunkowo nieliczna i ograniczona do kilku regionów. W przeciwieństwie do zająca szaraka, który jest szeroko rozpowszechniony, królik europejski ma bardziej ograniczony zasięg i preferuje cieplejsze, suche siedliska o luźnej glebie, w których może kopać nory.

Występowanie w Polsce

Króliki europejskie spotykane są głównie w zachodniej i południowo-zachodniej części kraju, szczególnie na terenach o łagodniejszym klimacie, np. w województwach dolnośląskim, lubuskim czy wielkopolskim. Można je znaleźć także na nadmorskich wydmach i w niektórych parkach miejskich. W Polsce ich liczebność jest stosunkowo niska w porównaniu z innymi krajami Europy Zachodniej.

Zagrożenia

Populacja królików europejskich w Polsce zmniejsza się głównie z powodu:

• • Chorób wirusowych, takich jak myksomatoza i wirusowa krwotoczna choroba królików (RHD), które zdziesiątkowały ich liczebność.
  • Presji drapieżników, w tym lisów, kun i ptaków drapieżnych.
  • Utraty siedlisk, spowodowanej zmianami w rolnictwie i urbanizacją.
  • Konkurencji z zającem szarakiem, który lepiej przystosował się do polskich warunków.

Status ochronny i łowiecki

W Polsce królik europejski jest gatunkiem łownym, jednak ze względu na jego niską liczebność polowania na niego są rzadkie i nie mają większego znaczenia gospodarczego. W niektórych regionach podejmowane są próby reintrodukcji królików w celu odbudowy populacji.

Mimo że królik europejski nie jest w Polsce gatunkiem inwazyjnym, jak w Australii, jego populacja jest stosunkowo niestabilna i podatna na różne zagrożenia.

populacja

W ostatnich latach populacja królika europejskiego znacznie się zmniejszyła, szczególnie na Półwyspie Iberyjskim. Od 2005 roku odnotowano tam spadek liczebności do zaledwie 5–10% poziomu z 1950 roku. Główną przyczyną tego trendu jest rozprzestrzenianie się chorób wirusowych, takich jak myksomatoza i wirusowa krwotoczna choroba królików (RHD), które znacząco wpłynęły na populacje w całym regionie.

Nowy wariant RHDV2, pojawiający się od 2011–2012 roku, spowodował kolejną falę masowych spadków. W Parku Narodowym Doñana, gdzie króliki były kluczowym ogniwem ekosystemu, populacja zmniejszyła się o ponad 80% w ciągu dwóch lat. Podobne spadki zanotowano również w innych regionach Hiszpanii, w tym w parkach narodowych Andújar i Cardeña, gdzie liczebność królików zmniejszyła się o około 75%.

Zmniejszenie populacji królików miało negatywne konsekwencje dla gatunków drapieżnych, takich jak ryś iberyjski i orzeł cesarski, których wskaźniki płodności znacząco spadły. Ogólny szacowany spadek populacji królików w Europie wynosi 60–70%, co wskazuje na poważne zagrożenie dla stabilności ekosystemów zależnych od tego gatunku.

siedlisko i ekologia

Królik europejski preferuje siedliska o mieszanej strukturze, łączące zarośla zapewniające schronienie i otwarte przestrzenie bogate w trawy i zboża. Choć naturalnie zamieszkuje śródziemnomorskie tereny, coraz częściej spotykany jest na obszarach rolniczych. Buduje nory w miękkiej glebie, ale może również ukrywać się w zaroślach na terenach skalistych. Jest gatunkiem społecznym, żyje w koloniach i prowadzi zmierzchowy tryb życia.

Królik rozmnaża się przez cały rok, choć jego rozród zależy od dostępności zasobów. Samice mogą mieć kilka miotów rocznie, a młode szybko osiągają dojrzałość. Mimo to śmiertelność wśród młodych jest bardzo wysoka, sięgająca 75% w wyniku drapieżnictwa. Średnia długość życia królików wynosi do 9 lat, choć większość nie dożywa tego wieku.

Jest kluczowym gatunkiem ekosystemu, stanowiąc główny składnik diety rysia iberyjskiego i orła cesarskiego. Spadek jego populacji przyczynił się do kryzysu tych drapieżników. Króliki wpływają także na strukturę krajobrazu, wspierając roślinność i zwiększając bioróżnorodność, a ich obecność przyczynia się do wzrostu żyzności gleby.

zagrożenia

Główne zagrożenia dla populacji królika europejskiego to choroby wirusowe, degradacja siedlisk, presja łowiecka i zmiany klimatyczne. Myksomatoza, wprowadzona w latach 50. XX wieku, oraz choroba krwotoczna królików (RHD) spowodowały masowe spadki liczebności. Nowy wariant RHD (GI.2/RHD2/b), pojawiający się od 2011 roku, dodatkowo zdziesiątkował populacje, eliminując także młode osobniki, co utrudnia ich odbudowę.

Utrata siedlisk i ich fragmentacja wynikają z intensyfikacji rolnictwa, urbanizacji oraz zmian w strukturze krajobrazu. Nowoczesne rolnictwo, duże pogłowie zwierząt hodowlanych i zalesianie niektórych obszarów prowadzą do zmniejszenia dostępnych terenów odpowiednich dla królików. Pożary i zmiany klimatyczne dodatkowo pogłębiają te problemy.

Presja łowiecka, zarówno ze strony myśliwych, jak i rolników kontrolujących populację królików, przyczynia się do dalszych spadków. Na obszarach o dużej intensywności polowań odnotowano najsilniejsze negatywne trendy. Ponadto, przyszłe zagrożenia obejmują potencjalne wprowadzenie genetycznie zmodyfikowanych wirusów do kontroli populacji oraz utratę różnorodności genetycznej w wyniku niekontrolowanych reintrodukcji królików.

Królik europejski jest istotnym gatunkiem łownym, a jego udomowione formy pełnią rolę zwierząt domowych i są szeroko wykorzystywane w badaniach laboratoryjnych. Zjada uprawy i konkuruje z zwierzętami gospodarskimi o paszę. W krajach takich jak Australia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone wydaje się miliony dolarów rocznie na kontrolę jego populacji. Ponadto w niektórych regionach spowodował poważne szkody ekologiczne.

6. Wiewiórka europejska. Wiewiórka ziemna. Suseł moręgowany. Susłak europejski. European Ground Squirrel (Spermophilus citellus)

Wiewiórka ziemna Spermophilus citellus została ostatnio oceniona pod kątem wpisania na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w 2023 r. Spermophilus citellus znajduje się na liście gatunków zagrożonych.

opis

Wiewiórki ziemne to niewielkie ssaki o zaokrąglonym ciele i krótkim ogonie, których rozmiary zależą od wieku, płci oraz warunków środowiskowych. Mężczyźni osiągają masę od 125 do 380 g, natomiast samice ważą od 131 do 353 g. Długość ciała (mierzonego od głowy do końca tułowia) wynosi odpowiednio od 176 do 228 mm u samców i od 174 do 217 mm u samic, a długość ogona to około 31–90 mm u mężczyzn i 38–75 mm u kobiet.

Gatunek posiada 22 zęby, ułożone według wzoru: jeden siekacz z każdej strony, brak kłów, dwa i jeden przedtrzonowce oraz trzy trzonowce z każdej strony. Małe, spiczaste uszy i szeroko rozstawione oczy umiejscowione wysoko na głowie dodają mu charakterystycznego wyglądu. Ogon jest cylindryczny, bez wyraźnego wzoru kolorystycznego. Futro wiewiórek jest gładkie, o żółtawej barwie na grzbiecie, przechodzącej w jaśniejszy kolor na brzuchu, a na grzbiecie występują plamy tworzące efekt plamistości. Na każdej łapie mają cztery poduszki oraz pazury. Młode osobniki, już w wieku około 30 dni, ważą średnio 61,4 g i rodzą się z wykształconym owłosieniem.

zasięg geograficzny

Wiewiórka ziemna jest gatunkiem endemicznym występującym w środkowej i południowo-wschodniej Europie, na wysokościach od poziomu morza do 2593 m. Jej zasięg jest podzielony przez Karpaty na dwie odrębne części. Północno-zachodnia populacja obejmuje Czechy, Polskę, Austrię, Słowację, Węgry, północną Serbię i zachodnią Rumunię. Południowo-wschodnia część występowania rozciąga się od południowej Serbii, Macedonii Północnej i Grecji przez Bułgarię i południową Rumunię aż po turecką Trację, Mołdawię i Ukrainę.

populacja

Populacja wiewiórki ziemnej w Europie uległa znacznym spadkom i fragmentacji zasięgu. W Niemczech i Polsce doszło do lokalnych wyginięć – w Niemczech gatunek zniknął około 1985 roku, a w Polsce ostatnie pewne zapisy autochtoniczne pochodzą z lat 70., choć gatunek został reintrodukowany w 2005 roku. W optymalnych siedliskach zagęszczenie wynosi od 18 do 48 osobników na hektar, jednak w niektórych obszarach odnotowano zaledwie 5–14 osobników na hektar.

W Austrii, zasięg wynosi około 8600 km², gdzie populacja liczy od 25 000 do 60 000 osobników rozmieszczonych w około 80 metapopulacjach. Długoterminowe badania wykazują zmienność zagęszczenia – od 6,3 do 61 osobników na hektar, przy czym obszary takie jak winnice w Dolnej Austrii i Wiedniu stanowią kluczowy habitat.

W Mołdawii gatunek występuje we wschodniej i środkowej części kraju, z 25 znanymi koloniami, gdzie zagęszczenie waha się od 2-4 do 10-12 osobników na hektar, choć liczebność stale spada mimo ochrony.

W Rumunii zidentyfikowano około 1100 kolonii, z przewagą populacji we wschodniej części (77% kolonii). W zależności od regionu, zagęszczenia burzowych nor wynoszą od 110 do nawet 220 nor na hektar, a siedliska obejmują głównie pastwiska, łąki, obszary przydrożne czy tereny lotniskowe, z częstym wypasem przez owce.

W Polsce prowadzone są programy reintrodukcji, które obecnie skutkują występowaniem gatunku na dwóch stanowiskach z szacunkową liczbą 1000–1400 aktywnych nor.

Na Słowacji, mimo historycznego spadku, intensywne projekty ochronne przyczyniły się do wzrostu liczebności – z szacunków z 2013 roku wynoszących 6000–15 000 osobników, w 2019 roku liczba wzrosła nawet do 20 000, a dzięki projektom LIFE w 2022 roku osiągnięto 36 000 osobników, choć struktura kolonii jest bardzo zróżnicowana.

W Turcji gatunek ograniczony jest do nizin Tracji, występując jedynie w 12 lokalizacjach przy niskich wysokościach.

Na Węgrzech historyczne dane wskazują na utratę około dwóch trzecich kolonii w ciągu ostatnich 50 lat. Monitorowane zagęszczenia wahają się od kilku do kilkuset osobników na hektar, a fragmentacja siedlisk wynika głównie z porzucania trawiastych terenów i zmiany użytkowania gruntów.

W Ukrainie gatunek wyginął w obwodzie zakarpackim, ale nadal występuje w obwodach czerniowieckim i winnickim – szacuje się, że w 2022 roku było około 1640 aktywnych nor.

W Czechach sytuacja uległa poprawie od lat 90. Początkowo liczba kolonii spadła, jednak regularny monitoring wykazał stopniowy wzrost, osiągając w 2008 roku około 3600 osobników, a w 2016 roku około 5000. Jednak późniejsze dane z 2021-2022 wskazują na spadek do około 6000 osobników, przy czym populacje są rozproszone na 40-41 lokalizacjach, a zagęszczenia różnią się w zależności od dostępności sztucznych źródeł pożywienia.

W Serbii populacja jest rozproszona – występuje w fragmentach stepów na północy oraz górskich pastwiskach na południowym wschodzie. Lokalna gęstość waha się od 1 do ponad 100 osobników na hektar, a monitoring w centralnym Banacie wykazał spadek liczby aktywnych kolonii w ciągu kilku lat oraz ograniczenie zasięgu do 70–90% historycznych wartości.

W Bułgarii zasięg występowania wynosi około 110 000 km², jednak gatunek zniknął z południowo-zachodniej i północno-zachodniej części kraju, głównie na skutek intensyfikacji rolnictwa, redukcji liczby zwierząt wypasanych i zmiany użytkowania gruntów, co doprowadziło do utraty około 30% kolonii.

W Macedonii Północnej wiewiórka ziemna występuje na obszarze góry Jakupica (884 ha) z zagęszczeniem od 0,8 do 5,5 osobników na hektar, a całkowita populacja dorosłych szacowana jest na około 2000. Dodatkowo, na nizinach południowo-wschodniej kraju znajduje się co najmniej 15 rozproszonych kolonii, przypisanych do czterech odrębnych populacji.

W Grecji gatunek jest obecny w trzech oddzielnych subpopulacjach na północy, gdzie kolonie są bardzo małe (średnia powierzchnia około 6,4 ha) i charakteryzują się niskim zagęszczeniem – średnio 7,4 osobników na hektar. Badania przeprowadzone w latach 2019–2020 wykazały drastyczny spadek powierzchni występowania i liczby kolonii, z wieloma lokalizacjami zawierającymi mniej niż 10 osobników, a niektóre podgatunki uległy całkowitemu wyginięciu.

Podsumowując, w całej Europie wiewiórka ziemna doświadcza znacznej fragmentacji siedlisk i spadków liczebności, spowodowanych przez intensyfikację rolnictwa, urbanizację oraz rozwój infrastruktury. W wielu krajach wdrażane są projekty ochronne, reintrodukcje i translokacje mające na celu przywrócenie łączności między fragmentami siedlisk oraz stabilizację populacji, choć w niektórych regionach sytuacja pozostaje alarmująca.

habitat i ekologia 

Wiewiórka ziemna posiada specyficzne wymagania siedliskowe. Zamieszkuje otwarte, trawiaste tereny z krótką roślinnością, występując na wysokościach do około 2500 m. Preferuje lekką, dobrze zdrenowaną glebę o niskim poziomie wód podziemnych, co umożliwia budowę nor zwykle ulokowanych na podwyższonych partiach płaskiego terenu lub zboczach.

Gatunek ten występuje zarówno w środowiskach naturalnych, jak i półnaturalnych oraz sztucznych. Można go spotkać na stepach, pastwiskach górskich, terenach solnych, a także w krajobrazach wiejskich, takich jak winnice, sady, pobocza dróg czy tereny rekreacyjne (np. boiska, pola golfowe, lotniska). Mimo że potrafi tolerować obecność pojedynczych drzew i krzewów, długotrwałe zdominowanie przez wysoką roślinność nie sprzyja jego przetrwaniu, gdyż gatunek preferuje otwartą przestrzeń zapewniającą dobrą widoczność.

Pod względem diety wiewiórka ziemna jest głównie roślinożerna, żywiąc się zieloną roślinnością, nasionami oraz, w mniejszym stopniu, stawonogami. Jej pożywienie opiera się głównie na roślinach strączkowych i trawach, a dominujące źródła pokarmu zmieniają się sezonowo, w zależności od warunków siedliskowych i praktyk zarządzania.

Ekologicznie, wiewiórka ziemna pełni kilka istotnych funkcji. Jej kopanie nor wpływa na właściwości gleby i zwiększa jej żyzność, a sama obecność gatunku przyczynia się do tworzenia złożonych struktur siedliskowych, które służą jako schronienie dla innych organizmów. Dodatkowo, stanowi ważne źródło pokarmu dla wielu drapieżników, odgrywając kluczową rolę w ekosystemach, które zamieszkuje.

zagrożenia

Główne zagrożenia dla europejskiej wiewiórki susły wynikają przede wszystkim z utraty i degradacji siedlisk. Intensyfikacja rolnictwa, rozwój infrastruktury oraz budowa dróg i innych obiektów prowadzą do przekształcania lub porzucania naturalnych stepowych łąk i pastwisk. W wyniku tego odpowiednie siedliska ulegają fragmentacji i izolacji, co zmusza gatunek do zasiedlania środowisk półnaturalnych i sztucznych, takich jak intensywnie zarządzane trawniki, winnice, lotniska czy pola golfowe.

W wielu krajach – w Austrii, Rumunii, Bułgarii, Serbii, Ukrainie, Mołdawii, a także w Czechach, Słowacji, Węgrzech i Grecji – obserwuje się spadki populacji spowodowane m.in. przez konwersję terenów pod uprawy, zmiany w systemach wypasu i porzucanie tradycyjnych pastwisk. Dodatkowo, bezpośrednie działania pest control, takie jak gazowanie nor czy stosowanie rodentycydów, przyczyniają się do lokalnych wyginięć. Nowe zagrożenia pojawiają się również w wyniku rozwoju odnawialnych źródeł energii – np. budowy elektrowni wiatrowych lub farm słonecznych, które niszczą suche, trawiaste obszary niezbędne do życia tego gatunku.

Zmiany klimatyczne, w tym częstsze ulewne deszcze i powodzie, mogą powodować wzrost poziomu wód gruntowych, co zagraża przetrwaniu osobników podczas hibernacji. Fragmentacja siedlisk prowadzi także do spadku różnorodności genetycznej, zwiększając ryzyko chorób, obniżonej rekrutacji potomstwa oraz ostatecznie nieodwracalnego wyginięcia lokalnych populacji.

W Polsce dodatkowo wiewiórka susła staje przed specyficznymi zagrożeniami. Intensyfikacja rolnictwa oraz rosnące zapotrzebowanie na tereny z suchymi trawami – wykorzystywane pod budowę farm słonecznych i innych inwestycji – powodują, że coraz trudniej znaleźć i utrzymać odpowiednie siedliska.

Zmiany w tradycyjnych systemach wypasu, które nie tylko utrzymują otwartość krajobrazu, ale także wspomagają naturalną równowagę ekosystemu, prowadzą do sukcesji roślinnej, przekształcając łąki w zarośla, co jest niekorzystne dla gatunku. Dodatkowo, mechanizacja rolnicza oraz budowa infrastruktury powodują bezpośrednie niszczenie nor, a stosowanie pestycydów ogranicza dostępność naturalnego pokarmu. Te czynniki, w połączeniu z fragmentacją siedlisk, zwiększają ryzyko spadków liczebności i utrudniają naturalną rekolonizację, co czyni sytuację gatunku w Polsce szczególnie wrażliwą.

Ryby

7. Niegładzica. Gładzica amerykańska. Flądra amerykańska. Gładzica kanadyjska. American Plaice. (Hippoglossoides platessoides).

W Europie Gładzica amerykańska Hippoglossoides platessoides została ostatnio wpisana na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w 2014 r. Hippoglossoides platessoides jest gatunkiem o najmniejszej trosce.

Na świecie Hippoglossoides platessoides jest wymieniony jako gatunek zagrożony

opis 

Gładzica amerykańska Hippoglossoides platessoides została ostatnio oceniona pod kątem wpisania na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w 2021 r. Hippoglossoides platessoides jest wymieniony jako gatunek zagrożony.

Amerykańska flądra to płaska ryba o charakterystycznej, zaokrąglonej płetwie ogonowej. Młode osobniki mają typowy rybi kształt, lecz w miarę rozwoju i osiadania na dnie oceanu ich ciało ulega spłaszczeniu. W procesie tym lewe oko migruje na prawą stronę, co umożliwia flądrze leżenie płasko na dnie i pływanie na boku.

Górna strona ciała flądry, na której znajdują się oba oczy, ma czerwonobrązową barwę, co pozwala na skuteczny kamuflaż w osadzie, natomiast spód pozostaje biały. Ryba charakteryzuje się dużym pyskiem z rozciągniętą kością szczękową. Płetwa grzbietowa rozpoczyna się nad lewym okiem, a linia boczna jest niemal prosta. Ciało pokrywają szorstkie łuski.

Dorosłe flądry rosną stosunkowo wolno i mogą osiągnąć ponad 60 cm długości. Dojrzałość płciową uzyskują przy długości około 35 cm. Maksymalna zanotowana długość wynosi 82,6 cm, waga – 6,4 kg, a maksymalny wiek – 30 lat.

Flądry te najczęściej występują na głębokości od 90 do 250 m, w wodach o temperaturze dna od -0,5 do 2,5°C. Preferują miękkie dno i żywią się głównie bezkręgowcami oraz małymi rybami. Ich rozród odbywa się poprzez tarło wsadowe.

zasięg geograficzny

American Plaice to gatunek arktyczno-borealny, występujący w północnym Atlantyku oraz przyległych wodach arktycznych. Na wschodnim Atlantyku zasięg obejmuje obszary od wschodniej Grenlandii, Islandii, Wysp Owczych, Jan Mayen, Wysp Brytyjskich, przez Morze Północne i Bałtyk, aż do Zatoki Kolońskiej, norweskiego wybrzeża, Morza Barentsa oraz Spitsbergenu (ok. 50°–70°N), włączając Svalbard, Ziemię Franciszka Józefa, Morze Białe i północno-zachodni Kara. Na zachodnim Atlantyku występuje od zachodniej Grenlandii i obszarów kanadyjskich (m.in. południowa Zatoka Baffina, Cieśnina Davisa, Zatoka Świętego Wawrzyńca, Wielka Ławica, Zatoka Hudsona) aż po Zatokę Śródatlantycką. Gatunek ten najczęściej występuje na głębokościach 10–400 m, choć odnotowano go na głębokościach sięgających do 3000 m – zapisy powyżej 1155 m są jednak bardzo rzadkie.

populacja 

Atlantyk Zachodni

Liczebność tego gatunku jest większa w zachodnim niż we wschodnim Atlantyku. Największym historycznie stadem jest Grand Banks (Divs. 3LNO), a inne duże stada obejmują Labrador/Wschodnią Nową Fundlandię (Divs. 2+3K) i Południową Zatokę Świętego Wawrzyńca (Div. 4T). Pięć mniejszych stad występuje w rejonach: Południowej Nowej Fundlandii, USA, Scotian Shelf, Zachodniej Grenlandii i Flemish Cap (Div. 3M). Stado East Greenland jest znacznie mniej liczne.

W ostatnich dekadach liczebność wielu stad spadła. Na Flemish Cap wskaźnik biomasy stada tarłowego zmniejszył się o 31% od 1988 r., ale ostatnie lata przyniosły stabilizację. Stado Zatoki Świętego Wawrzyńca doświadczyło 88% spadku biomasy od 1977 r., a jego odbudowa jest mało prawdopodobna. Stado Labradoru i północno-wschodniej Nowej Fundlandii odnotowało 88% spadek liczebności między 1978 a 2011 r., pomimo niskiej śmiertelności połowowej. Grand Banks (Divs. 3LNO) spadło o 85% od 1972 r., ale od wprowadzenia moratorium w 1993 r. obserwuje się powolny wzrost. Na szelfie szkockim biomasa zmniejszyła się o 85–90% od lat 80. W USA populacja w Zatoce Maine i Georges Bank zmniejszyła się o 40% od 1980 r., ale w ostatnich latach wzrasta.

Atlantyk Wschodni

Wschodni Atlantyk charakteryzuje się niską liczebnością tego gatunku. W Morzu Północnym jest on poławiany głównie jako przyłów i wyrzucany. Największa biomasa występuje na północ od ławicy Dogger, a najmniejsza na szelfie Wschodniej Grenlandii. Gatunek ten jest liczny w rejonie Jan Mayen, Grenlandii, Islandii i Morza Barentsa, a także w Morzu Karskim.

Na Islandii biomasa spadła o 68% od 1999 do 2020 r., mimo wzrostu rekrutacji od 2007 r. Na Grenlandii zachodniej biomasa wzrosła od lat 90., ale pozostaje niższa niż w latach 80. Stado Flemish Cap odbudowuje się od 2007 r., lecz NAFO zaleca minimalizację połowów. Na szelfie szkockim oraz w Nowej Fundlandii temperatury przydenne wzrastają, co może wpływać na niską biomasę.

Podsumowując, w wielu regionach Atlantyku zachodniego i wschodniego populacje tego gatunku zmniejszyły się drastycznie, a w niektórych przypadkach odbudowa jest mało prawdopodobna.

habitat i ekologia

American Plaice to zimnowodny, przydenny gatunek, który zamieszkuje szelf kontynentalny oraz zbocza, preferując piaszczyste lub muliste dno. Występuje przede wszystkim w wodach o temperaturze od -1,5 do 2,5 °C, najczęściej na głębokościach między 100 a 300 m, choć zdarzają się odnotowania na większych głębokościach. Gatunek podejmuje ograniczone migracje w celu tarła, żerowania lub w odpowiedzi na zmiany temperatury – tarło zwykle odbywa się na głębokościach 60–90 m. Niektóre subpopulacje, takie jak te w Morzu Barentsa, nie wykazują migracji tarłowej, a migracyjne zachowania w okolicach Svalbardu pozostają niejasne.

American Plaice rośnie powoli i osiąga stosunkowo duże rozmiary, choć wielkość osobników zależy od regionu – maksymalna całkowita długość wynosi do około 82,6 cm, jednak we wschodnim Atlantyku osobniki są zazwyczaj mniejsze, a w wodach USA osiągają rozmiary rzędu 60–70 cm. Szacuje się, że maksymalny wiek tego gatunku waha się od 11 lat na Morzu Północnym, przez 20–25 lat w Morzu Barentsa, aż po 27–30 lat w bardziej południowych rejonach Zatoki Świętego Wawrzyńca oraz u wybrzeży Nowej Fundlandii.

Harmonogram dojrzewania jest bardzo zmienny i zależy od warunków środowiskowych. Osobniki z południowej części zasięgu rosną szybciej i osiągają dojrzałość wcześniej niż te z północnych rejonów. W Morzu Północnym osiągają dojrzałość już w wieku 2–3 lat, podczas gdy w innych rejonach, jak Morze Barentsa czy zachodni Atlantyk, wiek pierwszej dojrzałości może być znacznie wyższy – od około 4 lat do nawet ponad 10 lat, zależnie od lokalnych warunków, takich jak temperatura wody.

Dodatkowo, zmienność czasowa wywołana czynnikami rybołówstwa i środowiskowymi sprawia, że wiek osiągnięcia dojrzałości u samic uległ skróceniu z około 11 lat do 7,5–8 lat w niektórych rejonach. Naturalna śmiertelność również wykazuje regionalne różnice – na przykład w południowej części Zatoki Świętego Wawrzyńca wzrosła z 0,25 do 0,5 w ciągu ostatnich dekad, co przy generacyjnej długości około 15–16 lat odzwierciedla umiarkowanie długowieczny charakter tego gatunku.

zagrożenia

Historyczne przełowienie stanowiło istotne zagrożenie dla tego gatunku, jednak zmiany środowiskowe, szczególnie trend ocieplenia klimatu, obecnie odgrywają kluczową rolę w jego spadku.

Ocieplenie wód u wybrzeży południowej Nowej Fundlandii, na Flemish Cap, Grand Banks, północno-wschodnim szelfie kontynentalnym USA oraz na Oceanie Arktycznym negatywnie wpływa na populacje tego zimnowodnego gatunku. Dodatkowo, zwiększona śmiertelność spowodowana intensywnym drapieżnictwem przez foki szare utrudnia odbudowę populacji, zwłaszcza w Zatoce Świętego Wawrzyńca.

sytuacja a Polsce

Gładzica amerykańska (Hippoglossoides platessoides), znana również jako niegładzica, występuje w chłodnych wodach północnego Atlantyku, w tym w zachodniej części Morza Bałtyckiego. W Polsce jej obecność jest ograniczona – nie jest to gatunek typowy dla polskiej strefy Bałtyku, jednak sporadycznie może być spotykana w głębszych rejonach akwenu.

W polskich wodach Bałtyku głównymi gatunkami ryb płaskich są storniowate, w tym gładzica (Platichthys flesus), jednak niegładzica nie odgrywa znaczącej roli w komercyjnym rybołówstwie. Ze względu na preferencję dla chłodniejszych i głębszych wód, jej występowanie w polskiej części Bałtyku jest rzadkie i nie ma większego znaczenia gospodarczego.

Obecnie w kontekście ochrony przyrody i zmian środowiskowych w Bałtyku nie odnotowuje się szczególnych zagrożeń ani działań ochronnych dotyczących tego gatunku w Polsce. Jednak zmiany klimatyczne i ocieplanie się wód Bałtyku mogą ograniczać jej obecność w regionie, wypierając populację na północ.

Status i zagrożenia

W polskiej części Bałtyku niegładzica jest poławiana głównie jako przyłów w połowach komercyjnych, ale nie odgrywa istotnej roli gospodarczej. Ze względu na swoją ograniczoną liczebność i wrażliwość na zmiany środowiskowe, może być narażona na negatywne skutki działalności człowieka.

Główne zagrożenia dla niegładzicy w Polsce to:

• • Zmiany klimatu – ocieplenie wód Bałtyku może wpływać na dostępność odpowiednich siedlisk oraz pokarmu dla tego gatunku.
  • Zanieczyszczenie wód – nadmiar biogenów prowadzący do eutrofizacji może pogarszać warunki tlenowe w głębszych partiach morza, gdzie niegładzica przebywa.
  • Połowy komercyjne – chociaż gatunek ten nie jest celem intensywnych połowów, bywa odławiany jako przyłów w połowach innych gatunków ryb dennych.

Ochrona i perspektywy

Obecnie niegładzica nie znajduje się na liście gatunków zagrożonych w Polsce, ale jej populacja powinna być monitorowana pod kątem zmian liczebności i wpływu czynników środowiskowych. Wprowadzenie odpowiednich regulacji dotyczących połowów i ochrony siedlisk może pomóc w zachowaniu stabilności tego gatunku w polskich wodach.

eksploatacja komercyjna

Gładzica amerykańska ma długą historię eksploatacji komercyjnej. Intensywne połowy rozpoczęły się w zachodnim Atlantyku w latach 40. XX wieku, a w kolejnych dekadach objęły szersze obszary. W Kanadzie gatunek ten jest jednym z czterech najważniejszych gatunków ryb płaskich poławianych w rybołówstwie atlantyckim. W Stanach Zjednoczonych stanowił istotny cel połowów ryb dennych, jednak obecnie większość stad zachodniego Atlantyku jest zamknięta dla ukierunkowanych połowów, dlatego gładzica amerykańska trafia do sieci głównie jako przyłów w połowach innych gatunków. Wykorzystywane są do tego włoki rozpornicowe, sieci niewodowe i długie linki. Przykładem jest wzrost przyłowu tego gatunku w połowach halibuta grenlandzkiego u wybrzeży Labradoru od 1999 roku.

We wschodnim Atlantyku gładzica amerykańska jest poławiana jako przyłów w połowach trawlerami, głównie podczas połowów sola i żabnicy, a także w ramach mieszanych połowów przydennych. Jest również przedmiotem połowów komercyjnych w wodach rosyjskich. Po złowieniu ryby najczęściej trafiają na rynek jako świeże lub mrożone filety. Ze względu na głębokowodne siedliska, gładzica amerykańska nie jest popularnym celem połowów rekreacyjnych.

Gatunek ten często trafia jako przyłów także do połowów krewetek w Zatoce Maine, gdzie wskaźnik odrzutów sięga 81%. Śmiertelność odrzuconych ryb jest prawdopodobnie wysoka, ponieważ mniej niż 10% osobników większych niż 30 cm przeżywa dłuższy czas przebywania na pokładzie.

8. Sieja Pejpus. Peipsi Whitefish. (Coregonus maraenoides)

Sieja peipsijska Coregonus maraenoides została ostatnio oceniona pod kątem wpisania na Czerwoną Listę Gatunków Zagrożonych IUCN w 2023 r. Coregonus maraenoides jest wymieniony jako gatunek zagrożony.

Opis.

Sieja Pejpus (Coregonus lavaretus) to ryba z rodziny łososiowatych o charakterystycznym, wydłużonym i lekko spłaszczonym ciele. Jej wygląd można opisać następująco:

🔹 Kolor: Srebrzyste łuski z niebieskawym lub zielonkawym odcieniem na grzbiecie.
🔹 Pysk: Stosunkowo mały, z lekko wysuniętą górną szczęką.
🔹 Płetwy: Przezroczyste lub szarawe, grzbietowa mała, a ogonowa mocno wcięta.
🔹 Budowa: Smukłe ciało, dostosowane do szybkiego pływania.

Maksymalna długość ciała to 60 cm SL (standard length), odnotowana u samców oraz osobników o nieokreślonej płci (Ref. 59043). Siei Pejpus można spotkać zarówno w jeziorach, jak i rzekach. Główne obszary tarłowe znajdują się w południowej strefie przybrzeżnej jeziora Peipus oraz w północnej części jeziora Teploe. W okresie rozrodu gatunek ten wpływa także do niektórych rzek, gdzie składa ikrę.

Zasięg geograficzny

Sieja Pejpus to endemiczny gatunek ryby, występujący wyłącznie w jeziorze Pejpus, leżącym na granicy Estonii i Federacji Rosyjskiej, oraz w połączonym z nim estońskim jeziorze Võrtsjärv. W ciągu ostatnich kilkunastu lat jej populacja zmniejszyła się o ponad 50%, co – biorąc pod uwagę długość pokolenia wynoszącą pięć lat – oznacza drastyczny spadek w okresie trzech pokoleń. Z tego powodu gatunek został sklasyfikowany jako zagrożony (kategoria EN) zarówno na poziomie globalnym, jak i w krajach członkowskich.

Choć próbowano ją wprowadzić do wielu europejskich i azjatyckich akwenów, w większości przypadków nie udało jej się zadomowić.

Nie inaczej było w Polsce. Mimo że sieję Pejpus introdukowano do niektórych jezior, nie powstały tu samowystarczalne populacje. Oznacza to, że pojedyncze osobniki mogły pojawiać się w naszych wodach, ale gatunek nie utrwalił swojej obecności.

Podobna sytuacja miała miejsce także w Niemczech, Holandii, Rumunii, Bułgarii czy na Ukrainie. Jednak ze względu na brak pewności co do trwałości tych populacji, nie można dokładnie określić jej obszaru występowania poza naturalnym środowiskiem.

Populacja

Zapisy wskazują, że sieja Pejpus nigdy nie była gatunkiem szczególnie licznym w ekosystemie jeziora Peipus. Mimo to jej populacja od lat 90. zaczęła gwałtownie maleć, a od 2010 roku zmniejszyła się o ponad 50%. To alarmujące tempo spadku, które budzi obawy o przyszłość gatunku.

Siedlisko i ekologia

Sieja Pejpus zasiedla zarówno jeziora, jak i ich dopływowe rzeki, preferując chłodne, czyste wody. Jest gatunkiem wszystkożernym – młode osobniki odżywiają się głównie zooplanktonem i bezkręgowcami bentonicznymi, podczas gdy dorosłe osobniki polują także na drobne ryby. Żyje nawet 15 lat, a dojrzałość płciową osiąga między 4. a 5. rokiem życia. Tarło odbywa się od października do grudnia, wśród trzcin, na głębokości 1–5 metrów, gdy woda ma mniej niż 5°C. Jaja rozwijają się przez zimę, a wylęg następuje pod koniec kwietnia, gdy temperatura wody wzrasta do 6–8°C.

Zagrożenie

Jezioro Peipus zmaga się z poważnym problemem eutrofizacji, co negatywnie wpływa na ekosystem i warunki życia wielu gatunków, w tym siei Pejpus. Dodatkowym zagrożeniem jest intensywne przeławianie – zarówno celowe, jak i jako przyłów w masowych połowach sandacza zwyczajnego (Sander lucioperca), który stanowi główny cel komercyjnego rybołówstwa w tym akwenie.

Rośliny

9. Aldrowanda pęcherzykowata. Bladderwort (Aldrovanda vesiculosa)