Migracja na szlaku środkowośródziemnomorskim. Zarządzanie przepływami, ratowanie życia. Wspólny Komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej I Rady dnia 25.1.2017

Bruksela, dnia 25.1.2017

JOIN(2017) 4 final

WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ I RADY

Migracja na szlaku środkowośródziemnomorskim #

Zarządzanie przepływami, ratowanie życia #

WPROWADZENIE #

W 2016 r. w całym środkowym rejonie Morza Śródziemnego na europejskie brzegi usiłowała się przedostać rekordowo wysoka liczba uchodźców i migrantów. W 2016 r. na szlaku do Europy wykryto ponad 181 000 osób, z których ogromna większość dotarła do Włoch. Był to też rekordowy rok pod względem liczby ofiar na morzu – podczas próby przepłynięcia na drugi brzeg utonęło ponad 4 500 osób 1 . Szlak środkowośródziemnomorski jest dziś ponownie najważniejszą trasą dla migrantów i uchodźców próbujących dotrzeć do Europy, tak jak to miało miejsce zanim na przełomie 2015 i 2016 r. nastąpił gwałtowny wzrost liczby osób na szlaku wschodniośródziemnomorskim. Spowodowane tym cierpienie i ofiary są nie do przyjęcia.

Istnieje wiele możliwych przyczyn wzrostu napływu migrantów szlakiem środkowośródziemnomorskim, w tym niestabilna sytuacja w Libii, lecz także bardziej ogólne czynniki, takie jak krwawe konflikty czy sytuacja gospodarcza w Afryce Subsaharyjskiej. Mało prawdopodobne, by wpływ tych czynników w najbliższej przyszłości stracił na znaczeniu, co z kolei prowadzi do stałego napływu migrantów i zwiększa presję na najbardziej na niego narażone państwa członkowskie UE, czyli Włochy i Maltę.

Libia leży w węzłowym punkcie szlaku środkowośródziemnomorskiego i jest punktem wyjazdowym dla 90 % 2 osób pragnących przedostać się do Europy 3 . Przemytnicy i handlarze ludźmi wykorzystują niestabilną sytuację polityczną oraz fakt, że kontrola nad terytorium i granicami tego państwa jest fragmentaryczna. Ich działania i łamanie praw człowieka przyczyniają się do niestabilności w kraju, tym samym pogarszając niekorzystną sytuację migrantów. Zasadnicze znaczenie dla zapewnienia stabilnej przyszłości Libii i całego regionu ma postęp na drodze do osiągnięcia stabilnej sytuacji politycznej. Wypracowanie trwałego rozwiązania problemów dotyczących sprawowania rządów i bezpieczeństwa w kraju jest w dalszym ciągu priorytetem dla samej Libii, UE, jej państw członkowskich i partnerów międzynarodowych, a przy tym jest niezbędne dla zapewnienia skutecznej i zrównoważonej długoterminowej reakcji na wyzwania związane z migracją. W związku z tym UE nadal będzie wspierać rząd jedności narodowej i Radę Prezydencką jako prawowite władze Libii 4 i kluczowych partnerów w tym przedsięwzięciu.

UE i jej państwa członkowskie stopniowo wprowadzają coraz bardziej zdecydowane i jasno określone działania polityczne w odpowiedzi na konieczność zarządzania przepływami migracyjnymi i ratowania życia ludzkiego w środkowym rejonie Morza Śródziemnego. Na posiedzeniu w grudniu 2013 r. Rada Europejska stwierdziła, że „[j]ednym z priorytetów powinna być ściślejsza współpraca z państwami trzecimi służąca zapobieganiu sytuacjom, w których migranci wyruszają w niebezpieczną podróż w kierunku Unii Europejskiej”. W 2015 r. Komisja przedstawiła szeroko zakrojony europejski program w zakresie migracji 5 . Po tym jak w wyniku zatonięcia łodzi u wybrzeży Lampedusy straciły życie setki ludzi, w kwietniu 2015 r. Rada Europejska stwierdziła, że UE „uruchomi wszystkie środki, jakie ma do dyspozycji, by zapobiec kolejnym ofiarom na morzu i zająć się pierwotnymi przyczynami kryzysu humanitarnego” i dodała: „postanowiliśmy zwiększyć naszą obecność na morzu”. W rezultacie ustanowiono stałą obecność jednostek UE na morzu, dzięki której udało się uratować dziesiątki tysięcy ludzi. W październiku 2015 r. UE rozpoczęła etap intensywnej współpracy z partnerami w Afryce, która przyjęła formę działań następczych po szczycie w sprawie migracji w Valletcie w tym samym roku 6 . W czerwcu 2016 r. uruchomiono na mocy ram partnerstwa ukierunkowaną współpracę z najważniejszymi krajami będącymi miejscami pochodzenia migrantów i krajami, przez które przebiegają szlaki tranzytowe 7 . W grudniu 2016 r. Rada Europejska podkreśliła, że „należy zwiększyć wsparcie dla libijskiej straży przybrzeżnej – w tym poprzez operację EUNAVFOR MED Sophia” oraz że „należy podjąć inicjatywy w celu zaoferowania migrantom przebywającym w Libii możliwość wspomaganego dobrowolnego powrotu i w celu ograniczenia niebezpiecznych podróży”.

Wydaje się oczywiste, że jeśli nie zostaną podjęte dalsze działania, wiosną 2017 r. nastąpią kolejne niekontrolowane i nieuregulowane przepływy migracyjne wzdłuż szlaku środkowośródziemnomorskiego. W swoim przemówieniu w Parlamencie Europejskim premier Malty Joseph Muscat stwierdził: „Z nadejściem wiosny Europa będzie musiała zmierzyć się z dużym napływem migrantów przez środkową część Morza Śródziemnego. […] Nie widzę, w jaki sposób jedno państwo członkowskie miałoby samo poradzić sobie z tą kolejną falą lub ją przyjąć. Dlatego, jeżeli nie zareagujemy teraz, istota podstawowych zasad Unii Europejskiej zostanie poddana poważnej próbie” 8 .

W związku z tym jeszcze przed nadejściem wiosny i lata UE i jej państwa członkowskie muszą określić i podjąć działania operacyjne, które mogą przynieść wymierne efekty. Skoordynowane działania Unii muszą być realizowane w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi, a tam, gdzie państwa członkowskie, zwłaszcza Włochy i Malta, podejmują własne działania, wysiłki UE będą zaplanowane tak, by osłaniać i wspierać te działania poprzez uruchomienie wszystkich instrumentów dostępnych na szczeblu unijnym w ramach spójnego i wspólnego podejścia do tego zagadnienia. Libijski rząd jedności narodowej jest kluczowym partnerem w tych wysiłkach, a wszystkie działania muszą być przeprowadzane w pełnej współpracy z nim i przy jego pełnym wsparciu. UE będzie dokładać większych starań, by poprawić zdolność rządu jedności narodowej.

W niniejszym wspólnym komunikacie określono szereg najważniejszych działań, które mogłyby mieć bezpośredni wpływ na sytuację, skupiając się na tych, które mogą być uruchomione w stosunkowo krótkim czasie i które dotyczą poszczególnych odcinków szlaku środkowośródziemnomorskiego. Są one częścią ogólnej strategii koncentrującej się wyraźnie na szlaku biegnącym przez Libię, ale uwzględniającej także szerszy kontekst regionalny (w szczególności Tunezję, Egipt i Algierię), z myślą o zapobieganiu przesunięciom szlaku oraz unikaniu ewentualnych negatywnych skutków dla krajów ościennych. Komunikat uwzględnia również znaczenie zaangażowania gmin libijskich oraz ścisłej współpracy z organizacjami międzynarodowymi działającymi w tym kraju, takimi jak Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) i Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR).

Innym ważnym elementem jest praca wewnątrz UE w zakresie zarządzania migracją, w szczególności poprzez stosowanie wydajnych procedur i pełnej rejestracji migrantów w momencie przybycia do UE oraz poprzez zapewnianie skutecznego powrotu osób, które nie wymagają ochrony międzynarodowej. Przede wszystkim wiarygodna polityka powrotowa musi jasno dawać do zrozumienia, że przeprawa przez Morze Śródziemne nie jest warta związanego z nią ryzyka. W świetle nowych potrzeb w najbliższych tygodniach Komisja zaktualizuje plan działania UE w zakresie powrotów 9  w celu niezwłocznego zapewnienia skutecznej reakcji. W szczególności Komisja określi w oparciu o obowiązujące przepisy unijne, jak doprowadzić do lepszego egzekwowania decyzji nakazujących powrót, korzystając z elastyczności tych przepisów, a także przedstawi jasne wytyczne w tym zakresie.

1.    WYZWANIE, JAKIM JEST MIGRACJA WZDŁUŻ SZLAKU ŚRODKOWOŚRÓDZIEMNOMORSKIEGO #

W 2016 r. na szlaku środkowośródziemnomorskim wykryto ponad 181 000 migrantów o nieuregulowanym statusie, z których ogromna większość dotarła do Włoch. Włochy zgłosiły wzrost liczby przybywających osób o 18 % w porównaniu z 2015 r., co oznacza przekroczenie nawet poprzedniego poziomu szczytowego z 2014 r. W porównaniu do Włoch napływ migrantów na Maltę jest stosunkowo niski. Głównym punktem wyjazdowym (prawie 90 % migrantów) była Libia, a w dalszej kolejności Egipt (7 %), Turcja (1,9 %), Algieria (0,6 %) i Tunezja (0,5 %) 10 .

Powyższe dane wskazują, że w 2016 r. szlak środkowośródziemnomorski był główną trasą przyjazdu migrantów o nieuregulowanym statusie do Europy. Rekordową liczbę 885 000 wykrytych przypadków nielegalnego przekroczenia granicy odnotowano co prawda w 2015 r. we wschodniej części regionu Morza Śródziemnego, jednak od czasu oświadczenia UE–Turcja z 18 marca 2016 r. 11 liczba ta gwałtownie spadła (zob. rys. 1). Tym bardziej zatem rzuca się w oczy stale rosnąca liczba migrantów na szlaku środkowośródziemnomorskim (rys. 2).

Rysunek 1. Liczba osób, które w latach 2015–2016 dostały się do Europy szlakiem wschodniośródziemnomorskim (Źródło: Frontex – stan na listopad 2016 r.)

Rysunek 2. Liczba osób, które w latach 2015–2016 dostały się do Europy szlakiem środkowośródziemnomorskim (Źródło: włoskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych – łącznie w 2015 r.: 153 842; łącznie w 2016 r.: 181 436)

Skład pod względem obywatelstwa wskazuje na konsekwentny napływ migrantów z Afryki Subsaharyjskiej. W 2016 r. osoby, które zeszły na ląd we Włoszech, były obywatelami głównie 10 państw: Nigerii (21 %), Erytrei (11 %), Gwinei (7 %), Wybrzeża Kości Słoniowej (7 %), Gambii (7 %), Senegalu (6 %), Mali (6 %), Sudanu (5 %), Bangladeszu (4 %) i Somalii (4 %). Pozostałe 22 % stanowili obywatele innych krajów.

Nieco ponad połowa osób, które przybyły do Włoch, złożyła wniosek o azyl. Choć migracje zawsze miały miejsce, tym razem przepływy z Afryki Subsaharyjskiej zdają się mieć charakter strukturalny i nic nie wskazuje na to, aby te tendencje mogły ulec zmianie, dopóki nie nastąpi poprawa sytuacji gospodarczej i politycznej lub w zakresie bezpieczeństwa w krajach pochodzenia.

Niepokojący jest fakt, że rośnie liczba migrantów wymagających szczególnego traktowania, zwłaszcza kobiet i osób małoletnich. Wśród 181 000 migrantów, którzy zeszli na ląd we Włoszech, około 24 000 stanowiły kobiety (13 %, z czego prawie połowa z Nigerii), a około 28 000 to osoby małoletnie (15 %), z czego przeważająca większość (91 %) bez opieki. Oznacza to wzrost w stosunku do 2015 r. (10 %) i rosnący odsetek małoletnich bez opieki (75 % w 2015 r.). Osoby małoletnie bez opieki to przede wszystkim obywatele następujących krajów: Erytrea (15 %), Gambia (13 %), Nigeria (12 %), Egipt (10 %) i Gwinea (10 %).

2.    ZMNIEJSZANIE LICZBY PRZEPRAW, RATOWANIE ŻYCIA NA MORZU #

Reagowanie na tragedie na morzu #

Od początku obecnego dziesięciolecia podczas próby przeprawienia się do Europy szlakiem środkowośródziemnomorskim straciło życie ponad 13 000 migrantów o nieuregulowanym statusie. Włochy i Malta dołożyły znacznych starań, aby ograniczyć ryzyko ofiar śmiertelnych i wszczynać działania poszukiwawczo-ratownicze w odpowiedzi na wezwania w sytuacji zagrożenia na morzu. W 2013 r. rząd włoski rozpoczął realizację operacji morskiej i powietrznej „Mare Nostrum”, która jest pierwszym dużym skoordynowanym działaniem mającym na celu ratowanie ludzi na morzu.

Od końca 2014 r. znaczny wkład wnosi współpraca unijna, realizowana w pełnym poszanowaniu praw człowieka i prawa międzynarodowego. Dzięki operacjom „Tryton” i „Sophia” udało się uratować na morzu ponad 200 000 migrantów.

Równolegle od końca 2014 r. w środkowej części Morza Śródziemnego działania poszukiwawczo-ratownicze prowadzi również niewielka lecz rosnąca liczba organizacji pozarządowych. Obecnie taką działalność prowadzi około 9 organizacji pozarządowych, korzystających w tym celu z około 14 jednostek pływających. Ich działania koncentrują się na obszarze w pobliżu Libii, przy czym większe statki prowadzą pełne akcje poszukiwawczo-ratownicze, przejmują migrantów, a następnie przewożą ich do włoskich portów. Mniejsze organizacje pozarządowe skupiają się wyłącznie na akcjach ratunkowych, rozdawaniu kamizelek ratunkowych i zapewnianiu opieki medycznej w nagłych przypadkach w pobliżu libijskiego wybrzeża, a następnie przekazują migrantów większym statkom, które transportują ich do włoskich portów. W 2016 r. udział włoskiej straży przybrzeżnej i marynarki wojennej, operacji „Tryton” i „Sophia” oraz organizacji pozarządowych w liczbie uratowanych osób był mniej więcej zbliżony.

Działania patrolowe, w tym wspieranie akcji poszukiwawczo-ratowniczych, przesunęły się stopniowo z wód w pobliżu terytorium Włoch na wody bliżej wybrzeży Libii. Bezpośrednią konsekwencją tego przesunięcia była zmiana w modelu działalności przemytników, którzy coraz częściej umieszczają uchodźców i migrantów o nieuregulowanym statusie na tanich i całkowicie nienadających się do pływania po morzu pontonach, które nie mają szans na dopłynięcie do wybrzeży Włoch, zakładając, że pasażerowie zostaną przejęci jeszcze na libijskim morzu terytorialnym lub w jego pobliżu. Fakt, że takie pontony stanowią obecnie 70 % wszystkich łodzi odbijających od brzegów Libii, przyczynia się do rosnącego niebezpieczeństwa związanego z takimi podróżami i do wzrostu liczby ofiar na morzu. Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz Europol powinny ściśle monitorować linie dostaw takich pontonów do Libii i współpracować z władzami libijskimi w celu przerwania dostaw dla przemytników.

UE podtrzymuje realizację swojego humanitarnego obowiązku ratowania życia na morzu. Operacja „Sophia” przewiduje obecnie działania do na pełnym morzu w pobliżu Libii, ale nie obejmuje działań na libijskim morzu terytorialnym. W obecnych warunkach ścisła współpraca operacyjna ze wzmocnioną libijską strażą przybrzeżną, polegająca na zapewnianiu szkoleń i środków trwałych i prowadzona w pełnym porozumieniu z uznawanymi władzami Libii, pomogłaby zmaksymalizować liczbę uratowanych osób, zwiększyć szanse na przechwycenie i powstrzymanie przemytu oraz złagodzić niezamierzone skutki.

Zwiększanie wsparcia dla libijskiej straży przybrzeżnej #

To, czy uda się skuteczne zaradzić obecnej sytuacji, zależy po części od władz libijskich, które muszą uniemożliwić przemytnikom działanie, jak również od libijskiej straży przybrzeżnej, która musi być zdolna do lepszego zarządzania granicami morskimi i zapewnienia migrantom bezpiecznego zejścia na ląd na libijskim wybrzeżu. Starania władz Libii muszą być oczywiście wspierane przez UE i jej państwa członkowskie, w szczególności poprzez szkolenia, doradztwo, budowanie zdolności i inne formy wsparcia. Dzięki współpracy w poszczególnych strefach i w ramach poszczególnych mandatów operacje „Sophia” i „Tryton” mogły skupić się na zapobieganiu przemytowi i wspieraniu operacji poszukiwawczo-ratowniczych na pełnym morzu, a także wyspecjalizować się w monitorowaniu sytuacji, powiadamianiu władz libijskich oraz zwalczaniu handlu ludźmi.

Doceniając zasadniczą rolę, jaką w tej sytuacji powinna odgrywać libijska straż przybrzeżna 14 , za priorytet należy uznać budowanie zdolności, zarówno pod względem umiejętności, jak i potrzeb w zakresie sprzętu. W tym celu UE ściśle koordynuje swoje prace z działaniami państw członkowskich i innych podmiotów, między innymi za pośrednictwem operacji „Sophia” i misji pomocy granicznej UE (EUBAM), w celu zapewnienia spójności wsparcia na rzecz budowania zdolności. Należy również uwzględnić możliwość przeszkolenia libijskiej policji morskiej – która podlega Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i prowadzi działalność na morzu – w ramach EUBAM, operacji „Sophia” lub innych inicjatyw unijnych.

Libijska straż przybrzeżna stoi w obliczu złożonych potrzeb szkoleniowych, od podstawowych umiejętności żeglarskich i umiejętności bezpiecznego działania na morzu do realizacji pełnego zakresu zadań związanych z egzekwowaniem prawa, jakich oczekuje się od straży przybrzeżnej, w tym skutecznej kontroli strefy międzynarodowych działań poszukiwawczo-ratowniczych. UE kładzie szczególny nacisk na zapewnienie, by budowanie zdolności przyczyniło się do zagwarantowania poszanowania praw człowieka przysługujących migrantom. W ramach operacji „Sophia” rozpoczęto szkolenie libijskiej straży przybrzeżnej składające się z serii trzech pakietów szkoleniowych.

Szkolenia te są uzupełniane działaniami prowadzonymi przez różne podmioty w ramach innych programów unijnych, którymi zarządza Komisja. Obejmują one sieć Seahorse w basenie Morza Śródziemnego, mającą na celu wzmocnienie nadzoru granic w Libii i realizowaną przez siedem państw członkowskich 15 pod przewodnictwem hiszpańskich służb Guardia Civil. Programy te należy obecnie wzmocnić, tak aby dzięki działaniom uzupełniającym zaspokoić wszystkie zidentyfikowane potrzeby.

W pierwszej kolejności Komisja niezwłocznie porozumie się z Guardia Civil w sprawie zwiększenia o dodatkowy 1 mln EUR kwoty dofinansowania szkoleń dla libijskiej straży przybrzeżnej w ramach istniejącego programu Seahorse 16 . Środki te zostaną następnie uzupełnione nowym programem wsparcia dla libijskiej straży przybrzeżnej 17 , tak aby różne rodzaje szkoleń organizowanych w ramach różnych programów przyczyniały się do zaspokojenia w pełni potrzeb libijskiej straży przybrzeżnej. Równolegle dodatkowe szkolenia dla libijskiej straży przybrzeżnej organizuje Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Zostaną też rozważone kolejne działania o podobnym charakterze. Rzeczywistą komplementarność i spójność inicjatyw w zakresie szkoleń organizowanych przez różne podmioty zagwarantują nieformalne mechanizmy koordynacji.

Koordynacją objęte byłoby również wsparcie w ramach umowy o udzielenie dotacji w wysokości 2,2 mln EUR zawartej z włoskim Ministerstwem Spraw Wewnętrznych 18 , która przewiduje element wsparcia ratownictwa morskiego i szkoleń libijskiej straży przybrzeżnej (realizowany przez Międzynarodową Organizację ds. Migracji) oraz element budowania zdolności władz Libii i wsparcia dla uchodźców i osób ubiegających się o azyl przebywających w Libii lub wysadzonych tam na ląd (który ma być realizowany we współpracy z Wysokim Komisarzem Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR)).

Programy te pokazują, że choć nie jest możliwe bezpośrednie finansowanie operacji „Sophia” z budżetu unijnego, możliwe jest finansowanie szkoleń dla libijskiej straży przybrzeżnej. W tym kontekście Komisja jest gotowa określić dalsze stosowne rozwiązania służące zapewnieniu stabilnego długoterminowego finansowania tych programów w celu wspierania libijskiej straży przybrzeżnej i tym samym uzupełnienia wkładu państw członkowskich.

Obok zdolności libijskiej straży przybrzeżnej brakuje również w szerszym zakresie sprzętu niezbędnego do patrolowania. Część sprzętu została naprawiona poza granicami kraju, a jego zwrot, któremu towarzyszyć będą niezbędne szkolenia personelu oraz ustanowienie odpowiednich struktur dowodzenia i kontroli, zwiększy zdolność libijskiej straży przybrzeżnej do działania. Po powrocie do Libii sprzęt ten musi być utrzymywany w warunkach sprawności operacyjnej. Długoterminowym celem budowania zdolności libijskiej straży przybrzeżnej jest doprowadzenie do sytuacji, w której władze Libii będą mogły wyznaczyć obszar prowadzenia działań poszukiwawczo-ratowniczych w pełnej zgodności ze zobowiązaniami międzynarodowymi. Dążąc do tego celu, UE zapewnia wsparcie finansowe włoskiej straży przybrzeżnej, która pomaga libijskiej straży przybrzeżnej w ustanowieniu morskiego ratowniczego centrum koordynacyjnego, co z kolei jest warunkiem koniecznym skutecznej koordynacji działań poszukiwawczo-ratowniczych w libijskiej strefie poszukiwawczo-ratowniczej zgodnie z międzynarodowymi przepisami 19 . Przy użyciu infrastruktury łączności satelitarnej sieci Seahorse w basenie Morza Śródziemnego, która ma zostać utworzona w tym roku, libijska straż przybrzeżna będzie mogła wymieniać się informacjami na temat zdarzeń ze strażą przybrzeżną państw ościennych i koordynować swoje działania patrolowe i ratunkowe z ich działaniami, przyczyniając się znacząco do akcji ratunkowych. Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej będzie wspierać tę współpracę, regularnie dostarczając informacji zgromadzonych w wyniku monitorowania i nadzoru 20 . Warunki udzielania wsparcia i doradztwa libijskiej straży przybrzeżnej po zakończeniu szkoleń oraz po zwrocie sprzętu będą przedmiotem dalszej analizy.

W kontekście planu działania w ramach europejskiej strategii bezpieczeństwa morskiego 21 w 2017 r. Komisja będzie również wspierać (za pomocą dotacji w wysokości 80 000 EUR) Śródziemnomorskie Forum Służb Straży Przybrzeżnych, które pomoże libijskiej straży przybrzeżnej we wzajemnym pogłębianiu wiedzy, wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk, jak również w wyznaczaniu obszarów dalszej współpracy ze służbami straży przybrzeżnej w państwach członkowskich i w innych państwach trzecich położonych nad Morzem Śródziemnym.

3.    ZAOSTRZENIE WALKI Z PRZEMYTNIKAMI I HANDLARZAMI LUDŹMI #

Najważniejszym zadaniem w ramach próby ograniczenia wyjazdów i ratowania życia ludzkiego jest zintensyfikowanie walki z przemytnikami i handlarzami ludźmi w rejonie Morza Śródziemnego i w północnej Afryce. Zwalczanie przemytu ludzi jest jednym z podstawowych celów operacji „Sophia”. Obecnie prowadzone są prace nad uzupełnieniem bezpośrednich działań w ramach tej operacji na pełnym morzu poprzez przyczynianie się do budowania zdolności libijskiej straży przybrzeżnej, by ta mogła skutecznie działać na libijskim morzu terytorialnym. Operacja „Sophia” przyczynia się również do zwiększenia ogólnej świadomości sytuacji w tej dziedzinie na obszarze nią objętym. Rozważone zostaną dalsze możliwości wzmocnienia monitorowania i gromadzenia danych wywiadowczych oraz dostosowywania się do zmieniającego się trybu funkcjonowania przemytników, dzięki czemu będzie można lepiej wspierać działania organów libijskich.

Priorytetem jest zapewnienie funkcjonowania sieci Seahorse w basenie Morza Śródziemnego na wiosnę 2017 r. Program ten ma na celu wzmocnienie służb granicznych w krajach Afryki Północnej oraz rozwijanie ich zdolności w zakresie wymiany informacji i koordynowania działań wspólnie z partnerami w UE i w państwach członkowskich z basenu Morza Śródziemnego. Szczegółowe cele programu obejmują zwiększenie świadomości władz państw Afryki Północnej co do sytuacji w zakresie nieuregulowanej migracji i nielegalnego handlu ludźmi odbywających się na ich terytoriach (w szczególności w regionach przybrzeżnych i na morzach terytorialnych) oraz zwiększenie ich zdolności reagowania na szczeblu krajowym i regionalnym, w tym w kontekście poszukiwania i ratownictwa na morzu. Istotnym elementem jest stworzenie bezpiecznej sieci komunikacji między organami straży granicznej wszystkich państw regionu Morza Śródziemnego.

Włochy, Malta, Grecja, Cypr, Francja, Hiszpania i Portugalia przyłączyły swoje krajowe ośrodki koordynacji ochrony granic w ramach Eurosur do sieci Seahorse w basenie Morza Śródziemnego. Trwają prace nad zapewnieniem, by libijska straż przybrzeżna dysponowała sprzętem niezbędnym do połączenia z państwami członkowskimi, tak aby wszystkie państwa mogły informować się nawzajem o zdarzeniach w czasie niemal rzeczywistym i koordynować działania patrolowe. Ma to na celu zapewnienie tak samo efektywnej współpracy w zapobieganiu przemytowi, w tym z Europejską Agencją Straży Granicznej i Przybrzeżnej, jak ta funkcjonująca na Atlantyku.

Jako że przemytnicy w coraz większym stopniu korzystają z małych łódek i pontonów zamiast drewnianych łodzi, skutecznym sposobem zakłócenia ich działalności byłoby skupienie się na przerywaniu dostaw sprzętu (łodzi, silników, pojazdów). Osiągnięcie tego celu nie będzie łatwe i będzie wymagało skoordynowanego podejścia, które UE jest gotowa rozważyć, za pośrednictwem swoich operacji, agencji i instrumentów, wspólnie z państwami członkowskimi, Interpolem i innymi partnerami w regionie. Należy połączyć zasoby wywiadowcze i nadzorcze, aby lepiej monitorować poszczególne lokalizacje i szlaki i skupiać na nich działania, a także w celu identyfikacji przemytników, którzy z nich korzystają. W szczególności korzystanie z połączonych usług Eurosur pozwoliłoby na regularne monitorowanie punktów wyjazdu w państwach trzecich oraz wykrywanie i śledzenie podejrzanych jednostek na Morzu Śródziemnym przy użyciu systemów zgłaszania statków, satelitów i samolotów zwiadowczych. Działania te będą uzupełnieniem operacji „Sophia” na pełnym morzu w zakresie udaremniania działań przemytników ludzi i handlarzy ludźmi. Należy zatem zapewnić stałą dostępność środków trwałych w ramach operacji „Sophia” i rozważyć możliwość jej szerszego wkładu w bezpieczeństwo morskie. Istotny wkład wniesie również prowadzony przez Europol wspólny zespół operacyjny „Mare”, który rozpoczął działalność w marcu 2015 r. celem zwalczania przestępczości zorganizowanej umożliwiającej migrantom nielegalne przekraczanie granic w rejonie Morza Śródziemnego. W lutym 2016 r. wspólny zespół operacyjny „Mare” został włączony do działającego w ramach Europolu Europejskiego Centrum Zwalczania Przemytu Migrantów, Zespół składa się ze specjalistów oddelegowanych z siedmiu państw członkowskich, które wymieniają informacje w czasie rzeczywistym w celu przerwania sieci przemytniczych.

Zwalczanie organizacji przestępczych zaangażowanych w przemyt migrantów nie doprowadzi jednak do skutecznych i trwałych rezultatów, o ile nie będą mu towarzyszyć działania ukierunkowane na źródła problemu, polegające na utrudnianiu tym organizacjom rekrutowania osób do prowadzenia ich działalności. W tym kontekście należy wzmocnić wsparcie udzielane obecnie gminom położonym na szlaku migracyjnym (w szczególności „węzłom migracyjnym” i miastom przybrzeżnym) 22 , tak by wesprzeć budowanie zdolności, rozwój społeczno-gospodarczy i dostęp do podstawowych usług (również dla migrantów) i zniechęcić do przemytu.

#

4.    OCHRONA MIGRANTÓW, WSPOMAGANE DOBROWOLNE POWROTY I PRZESIEDLENIA #

Wzmocnione działania zapobiegające przemytowi spowodują zwiększoną potrzebę podjęcia działań na lądzie, polegających na zapewnianiu ochrony i możliwości wspomaganych dobrowolnych powrotów. Co więcej, niestabilność i brak bezpieczeństwa doprowadziły do przymusowego przesiedlenia znacznej liczby ludności – zarówno obywateli Libii, jak i obywateli państw trzecich 23 , z których wielu wymaga szczególnego traktowania – do obszarów tranzytu i wyjazdu, w których brakuje realnych rządów. Istnieje pilna, ale też długoterminowa potrzeba wspomagania ochrony migrantów i rozwiązania kwestii rosnącej presji migracyjnej. Można wyróżnić cztery główne kierunki działań: wzmocnienie ochrony migrantów i pomocy humanitarnej, wsparcia na rzecz ponownej integracji migrantów w ramach gospodarki lokalnej, dobrowolnych powrotów do kraju pochodzenia i przesiedlania osób potrzebujących ochrony międzynarodowej.

Konieczne jest zapewnienie libijskim władzom, w ramach współpracy i dialogu, wsparcia w budowaniu ich zdolności do zarządzania migracją. Trwa już realizacja projektu mającego na celu identyfikację najważniejszych osób we właściwych ministerstwach (spraw wewnętrznych, sprawiedliwości i spraw zagranicznych) i tworzenie wspólnie z nimi synergii oraz platform poświęconych kwestiom zarządzania migracją 24 .

Warunki panujące w ośrodkach, w których przebywają migranci, są nie do przyjęcia i są niezgodne z międzynarodowymi standardami w zakresie praw człowieka. Zapewnienie odpowiednich warunków w tych ośrodkach ma najwyższe znaczenie, tuż obok zwalczania złego traktowania, tortur, wymuszeń i nieludzkiego traktowania. Priorytetowym zadaniem jest współpraca z libijskimi władzami i organizacjami międzynarodowymi, takimi jak IOM i UNHCR, na rzecz zapewnienia, by w ośrodkach tych panowały odpowiednie warunki, zgodne ze standardami w zakresie praw człowieka. Należy rozważyć inne rozwiązania niż zatrzymanie, w szczególności w przypadku kobiet i osób małoletnich, w ścisłej współpracy z organizacjami międzynarodowymi. Ponadto konieczne jest zagwarantowanie bezpieczeństwa zarówno migrantów, jak i organizacji pomocowych działających w tych ośrodkach.

Inną ważną kwestią jest zapewnienie niezakłóconego dostępu UNHCR i IOM do osób potrzebujących ochrony międzynarodowej, zwłaszcza osób wymagających szczególnego traktowania.

Komisja zaangażuje się we współpracę z władzami Libii i z zainteresowanymi organizacjami międzynarodowymi, by zająć się tymi kwestiami, a w stosownych przypadkach zwiększy również ukierunkowane finansowanie.

Część osób, które wjechały do Libii i przebywają obecnie w tym kraju, przybyła tam w celu poszukiwania możliwości pracy. Wiele z nich zmuszonych było do zatrzymania się tam w związku z brakiem stabilności i utratą miejsc pracy. Jednym z dostępnych rozwiązań tej sytuacji jest wspieranie w miarę możliwości ich integracji w społeczeństwie lokalnym. Uruchomiono pilotażową inicjatywę, mającą na celu stabilizację społeczności na obszarach dotkniętych przesiedleniami wewnętrznymi i tranzytem migrantów, w tym tworzenie miejsc pracy dla osób potrzebujących ochrony, również z myślą o ułatwieniu ich przyjęcia przez lokalną społeczność. Inicjatywa ta powinna zostać wzmocniona.

Wielu innych migrantów może mieć motywację do powrotu do krajów pochodzenia, jeśli nie powiodą się ich plany znalezienia pracy w Libii lub nie spełnią się nadzieje na podróż do Europy. W takich przypadkach rozwiązaniem mogą być wspomagane dobrowolne powroty. UE realizuje projekty 25 mające na celu ułatwienie dobrowolnych powrotów wstrzymanych migrantów z Libii do ich krajów pochodzenia. W grudniu 2016 r. w ramach funduszu powierniczego UE dla Afryki przyjęte zostało działanie o wartości 20 mln EUR, mające na celu poprawę zarządzania migracją oraz reagowanie na pilne potrzeby związane z ochroną i niedopuszczalnymi przypadkami śmiertelnych ofiar wśród migrantów. Projekt będzie się koncentrował na wspieraniu migrantów w punktach zejścia na ląd i ośrodkach dla migrantów, jak również na zwiększeniu zakresu humanitarnych powrotów do krajów pochodzenia (z początkowo założonej docelowej liczby 5 000 migrantów) oraz reintegracji 26 . We współpracy z władzami Libii UE będzie dążyć do zapewnienia odpowiednich warunków w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowym podmiotom zaangażowanym w organizowanie wspomaganych dobrowolnych powrotów. Jest też gotowa do szybkiego zwiększenia zakresu tych prac, w tym do działań uzupełniających w krajach sąsiadujących, w świetle wstępnej realizacji projektu.

Możliwości reintegracji w społecznościach lokalnych i wspomaganych dobrowolnych powrotów można uzupełnić przesiedleniami, w szczególności osób wymagających szczególnego traktowania. UE analizuje wraz z UNHCR możliwość podjęcia praktycznych działań w celu przesiedlenia osób potrzebujących ochrony międzynarodowej z Libii do państw członkowskich UE i innych partnerów międzynarodowych. Przesiedlenia mogą przyczynić się do zapewnienia uporządkowanego i bezpiecznego przyjazdu osób potrzebujących ochrony międzynarodowej na terytorium państw uczestniczących w programie przesiedleń. Umożliwiają również przeprowadzenie kontroli bezpieczeństwa zanim dana osoba dotrze na terytorium państwa przesiedlenia i mogą być traktowane jako przejaw solidarności z państwem przyjmującym, polegającej na pomocy w radzeniu sobie z dużą liczbą osób uciekających przed wojną i prześladowaniami. Przesiedlenia mogą również działać na osoby potrzebujące ochrony międzynarodowej jako czynnik zniechęcający do wyruszania w niebezpieczną podróż. Wykonalność, konkretne warunki i tempo takich przesiedleń należałoby zbadać w ścisłej współpracy z rządem libijskim i partnerami międzynarodowymi oraz w zależności od rozwoju sytuacji na miejscu. Wymagałoby to również gotowości państw członkowskich do wzięcia udziału w procesie przesiedleń z Libii 27 .

Oprócz promowania tego działania w Libii UE powinna kontynuować współpracę z państwami w regionie z myślą o wspieraniu ich w rozwoju systemów azylowych i migracyjnych, począwszy od rejestracji migrantów. Przyczyni się to również do poprawy systemów ochrony i systemów azylowych w regionie zgodnie z celami wyznaczonymi w regionalnym programie rozwoju i ochrony w Afryce Północnej. To z kolei może prowadzić do stosowania przez państwa członkowskie w przepisach w dziedzinie azylu koncepcji bezpiecznego kraju trzeciego, gdy spełnione są określone warunki. Przepisy dotyczące bezpiecznego kraju trzeciego są jednym z kluczowych elementów skutecznego systemu zarządzania kryzysem migracyjnym i należy to uwzględnić w trwających dyskusjach nad reformą wspólnego europejskiego systemu azylowego, jak również w przyszłych dyskusjach na temat unijnej polityki dotyczącej powrotów i jej stosowania w przyszłości.

Oprócz mających istotne znaczenie kampanii informacyjnych w krajach pochodzenia i w krajach leżących na szlakach migracyjnych w Afryce potrzebne są również ukierunkowane kampanie informacyjne w samej Libii, zwracające uwagę na zagrożenia związane z nielegalnymi wyjazdami oraz na możliwości w zakresie wspomaganych dobrowolnych powrotów. Działania te powinny koncentrować się w szczególności na początkowej części szlaku i na południowych regionach Libii, gdyż bliskość wybrzeża przeważnie stanowi dla migrantów silną zachętę do wyjazdu.

5.    ZARZĄDZANIE PRZEPŁYWAMI MIGRACYJNYMI PRZEZ GRANICE POŁUDNIOWE #

Mimo że w Libii jest już obecna duża liczba migrantów i osób wewnętrznie przesiedlonych, zasadnicze znaczenie dla zmniejszenia presji migracyjnej ma zarządzanie przepływami nowych osób przybywających przez granice południowe. Istotne w tym względzie będzie powodzenie planu działania z Valletty oraz ram partnerstwa.

UE podejmuje wiele różnorodnych działań, w szczególności misje w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO) oraz projekty realizowane w różnych miejscach w całym regionie, które pomagają sprostać temu wyzwaniu.

W ramach misji pomocy granicznej UE (EUBAM) dla Libii, której siedziba jest obecnie zlokalizowana w Tunisie, istnieje teraz możliwość prowadzenia niezależnych wizyt w Trypolisie. Kończą się prace nad identyfikacją najważniejszych podmiotów w dziedzinie bezpieczeństwa, bada się też, we współpracy z władzami Libii, możliwość przeprowadzenia w przyszłości cywilnej misji w dziedzinie WPBiO. Taka ewentualna misja mogłaby dotyczyć policji, praworządności lub zarządzania granicami i mogłaby zapewniać doradztwo i szkolenia dla organów libijskich. Poczynione zostaną dalsze starania na rzecz zaangażowania się w działania wspierające władze Libii. Działania takie można by połączyć z działaniami w ramach innych instrumentów, w tym operacji „Sophia” oraz Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej, w celu usprawnienia monitorowania i przepływu informacji 28 . Należy również przewidzieć dostarczanie technologii, pojazdów i innych środków, które przyczyniłyby się do poprawy kontroli na granicach lądowych między Libią a krajami sąsiadującymi.

Zasadniczą rolę odegrają również lokalne działania na rzecz stabilizacji, mające na celu zacieśnienie współpracy z przyjmującymi społecznościami. Realizowany obecnie przez IOM projekt w południowej Libii rozpoczął się w maju 2016 r. Jest on skierowany do społeczności przyjmujących, osób wewnętrznie przesiedlonych i migrantów. Ocena tego projektu pozwoliłaby ustalić, czy należy go rozszerzyć i powielać w innych miejscach. Za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Przyczyniania Się do Stabilności i Pokoju UE wspiera kilka projektów, które mają pomóc w rozwiązywaniu konfliktów, wdrażaniu porozumienia między stronami konfliktu oraz intensyfikowaniu starań na rzecz ograniczenia przemocy na poziomie społeczności lokalnych, zwłaszcza w południowej Libii.

Wkład UE w zarządzanie migracją na południe od Libii obejmuje wsparcie dla budowania zdolności w zakresie bezpieczeństwa i obrony oraz procesów współpracy regionalnej w dziedzinie bezpieczeństwa w regionie Sahelu, a w szczególności w ramach G5. Misja szkoleniowa UE oraz EUCAP Sahel Mali 29 przyczyniają się do poprawy kontroli granicznej w Mali poprzez działalność szkoleniową i doradczą. Niger, jako ważne skrzyżowanie tras tranzytowych migrantów w drodze do Europy, korzysta z większego zaangażowania WPBiO, w tym stałej obecności misji EUCAP Sahel Niger 30 w Agadezie. Ma to na celu wspieranie władz Nigru w rozwiązywaniu problemu nieuregulowanej migracji i walki ze związanymi z nią handlem ludźmi i przestępczością zorganizowaną. W ramach regionalizacji misji WPBiO w regionie Sahelu oraz planowanego utworzenia sieci WPBiO w tym regionie zostaje przedłużone wsparcie w tych dziedzinach udzielane innym krajom regionu, w szczególności Mauretanii, Burkina Faso i Czadowi.

Prace podjęte wspólnie z Nigrem na mocy ram partnerstwa należy w pełni wykorzystać do spowolnienia przepływów migracyjnych przez południową granicę Libii. Liczba osób opuszczających Niger, by podjąć niebezpieczną próbę pokonania Sahary, spadła z ponad 70 000 w maju 2016 r. do około 1 500 w listopadzie 31 . Decydującą rolę w tym zakresie może odegrać praca w Agadezie. Konkretne działania mogłyby obejmować dalsze akcje informacyjne skierowane do społeczności lokalnych i migrantów, podnoszenie świadomości oraz rozszerzanie działań w zakresie wspomaganych dobrowolnych powrotów i reintegracji na inne lokalizacje oprócz Agadezu i Niamey. Agadez mógłby również służyć za etap pośredni wspomaganego dobrowolnego powrotu migrantów zablokowanych w Libii. Wiąże się to z bieżącym wsparciem dla organów granicznych Nigru, mającym na celu lepszą kontrolę granicy nigersko-libijskiej.

Ponadto wsparcie zostanie przeznaczone na rozwój niezwiązanej z przemytem gospodarki lokalnej w rejonie Agadezu. Starania na rzecz wzmocnienia kontroli granicy nigersko-libijskiej w Nigrze, kontroli napływu migrantów oraz pomocy przy dobrowolnych powrotach muszą uwzględniać potencjalne oddziaływanie na społeczności lokalne w północnym Nigrze, które utrzymują się z przemytu migrantów, także z myślą o zapewnieniu odpowiednich alternatywnych źródeł utrzymania oraz dostępu do rentownych i legalnych rynków, które mogłyby zastąpić przemyt migrantów.

Intensywna współpraca z Nigrem obejmuje również środki ukierunkowane na zwalczanie przemytników. Strategia opracowywana przez Niger przewiduje utworzenie wspólnych zespołów śledczych, wdrożenie ustawy o przeciwdziałaniu przemytowi z 2015 r., a także budowanie zdolności oficerów śledczych i prokuratorów w celu usprawnienia egzekwowania kontroli przepływów migracyjnych przez Niger. Do Nigru wkrótce zostanie wysłany europejski oficer łącznikowy ds. migracji oraz oficer łącznikowy Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej, którzy pomogą UE w dalszym zwiększaniu zdolności w zakresie rozmów i rozwijania współpracy z nigerskimi władzami w dziedzinie zwalczania nieuregulowanej migracji lepszej organizacji zarządzania migracją.

Zapewnienie ściślejszych powiązań pomiędzy obecnością UE w Nigrze i Mali a Europolem także może usprawnić ocenę i analizę działalności handlarzy ludźmi i przemytników oraz zagwarantować lepsze wsparcie dla władz lokalnych, wpisując się w istniejący program dofinansowywany ze środków funduszu powierniczego UE dla Afryki polegający na budowie powiązań z Interpolem. Ten sprawdzony model, który pozwolił zmniejszyć liczbę migrantów, należy powielić w odniesieniu do innych partnerów w regionie, zwłaszcza w Mali, Czadzie, Egipcie, Algierii i Sudanie, a także w innych krajach objętych procesem chartumskim i rabackim.

UE jest gotowa czynnie promować dialog między Libią a jej południowymi sąsiadami w sprawie zarządzania wspólnymi granicami i współpracy w dziedzinie wywiadu dotyczącego szlaków migracyjnych. W sierpniu 2016 r. powołano Komitet UE–Libia ds. zintegrowanego zarządzania granicami lądowym jako forum wymiany doświadczeń w dziedzinie zarządzania granicami. Innym potencjalnym forum dalszej współpracy operacyjnej w regionie jest wspólnota wywiadowcza Afryka–Frontex, która stanowi ramy dla regularnej wymiany wiedzy i informacji wywiadowczych w dziedzinie bezpieczeństwa granic i mogłaby przeprowadzić analizę ryzyka oraz zrealizować krótkoterminowe misje mające na celu zidentyfikowanie szlaków migracyjnych i możliwych przesunięć tych szlaków, z ewentualnym użyciem zdjęć satelitarnych. Dialog stanie się podstawą wyznaczenia potencjalnych działań i sektorów priorytetowych, w których należałoby zacieśnić współpracę w ramach funduszu powierniczego UE dla Afryki. Programy regionalne, takie jak Euromed Migration IV 32 czy projekt Mediterranean City to City Migration 33 , zapewniają uprzywilejowane platformy pogłębiania dialogu w kwestiach migracji między krajami w regionie oraz wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk na szczeblu regionalnym. Bodźcem do tych prac było spotkanie poświęcone kwestii zarządzania granicami między Wysoką Przedstawiciel/Wiceprzewodniczącą i ministrami spraw zagranicznych Libii, Nigru i Czadu, które odbyło się w czerwcu 2016 r. Forum to można dalej wykorzystywać do rozwiązywania problemu przemytu.

6.     ZACIEŚNIENIE WSPÓŁPRACY Z EGIPTEM, TUNEZJĄ I ALGIERIĄ – ZAPOBIEGANIE NIEUREGULOWANEJ MIGRACJI ORAZ PRZESUNIĘCIOM SZLAKÓW #

Podejmowanie wspólnych działań z Libią niesie ze sobą ryzyko powstawania innych szlaków w sąsiednich krajach, które należy zminimalizować poprzez pogłębienie dialogu i współpracy w zakresie migracji w regionie. Kraje takie jak Algieria, Egipt i Tunezja, przyjmujące znaczne liczby migrantów, mogłyby się kwalifikować do wsparcia na rzecz wspomaganych powrotów dobrowolnych. Będzie również potrzebne dalsze wsparcie dla tych krajów na rzecz rozwijania w nich własnego funkcjonującego systemu azylowego oraz pomocy dla osób potrzebujących ochrony międzynarodowej. Można również zapewnić bardziej stabilne podstawy współpracy z Organizacją Narodów Zjednoczonych i agencjami UE 34 , a także ich udział we wspólnych inicjatywach, takich jak sieć Seahorse w basenie Morza Śródziemnego. Przyczyniłoby się to do propagowania zarówno praktycznej współpracy, jak i wspólnego podejścia na rzecz lepszego zarządzania migracją, ratowania życia na morzu przy pełnym poszanowaniu praw człowieka w zgodzie ze standardami międzynarodowymi oraz unijnymi.

Układ o stowarzyszeniu UE z Egiptem z 2004 r. zawierał co prawda przepisy dotyczące współpracy w zakresie migracji, jednak odnotowano jedynie ograniczone działania następcze. Formalny dialog UE–Egipt został ożywiony w ramach zmienionej europejskiej polityki sąsiedztwa, a priorytety partnerstwa między UE a Egiptem 35 , czyli nadrzędne ramy polityczne tych stosunków na nadchodzące lata, będą obejmować specjalny rozdział na temat wzmocnienia współpracy we wszystkich aspektach migracji i mobilności. Jest to obecnie istotny element kontaktów na szczeblu politycznym. Jesienią 2016 r. zorganizowano kilka wizyt komisarzy w Kairze, a następnie, 22 stycznia, odbyła się wizyta urzędników wysokiego szczebla, w związku z czym UE spodziewa się wkrótce uruchomić kompleksową współpracę z Egiptem w zakresie migracji. Niezwłoczne wysłanie europejskiego oficera łącznikowego ds. migracji do delegatury UE w Egipcie również pomoże zacieśnić tę współpracę.

Skala tranzytu przez Tunezję i liczba wyjazdów z tego kraju są niskie. Niemniej jednak, w ramach ustanowionego w marcu 2014 r. partnerstwa na rzecz mobilności udało się zapewnić lepsze zarządzanie wsparciem operacyjnym i finansowym. Dzięki ramom partnerstwa stosunki w tym obszarze przejdą teraz na nowy poziom 36 . We wspólnym komunikacie w sprawie zwiększenia wsparcia UE dla Tunezji 37 zaproponowano wzmocnienie wsparcia unijnego, od skupienia się na pierwotnych przyczynach nieuregulowanej migracji do opracowania i realizacji kompleksowej i skutecznej krajowej polityki w dziedzinie migracji i azylu. Obejmowałoby to praktyczną współpracę w dziedzinie powrotów, możliwości legalnej migracji i wspierania zdolności Tunezji do zapobiegania nieuregulowanej migracji. Projekt reformy sektora bezpieczeństwa, na który przewidziano 23 mln EUR, uwzględnia zapewnienie wsparcia na rzecz budowania zdolności w dziedzinie zarządzania granicami. Europejski oficer łącznikowy ds. migracji, który już wkrótce zostanie wysłany do delegatury UE w Tunezji, zapewni stałe wsparcie na rzecz zintensyfikowania współpracy.

W październiku 2016 r. odbyła się też pierwsza runda negocjacji między Tunezją a UE w sprawie umów o ułatwieniach wizowych i readmisji. Dzięki szybkiemu zakończeniu tych negocjacji Tunezja mogłaby się stać pierwszym krajem w południowym sąsiedztwie UE, który będzie czerpał korzyści ze skutecznej i ambitnej umowy o ułatwieniach wizowych. Umowa o readmisji stanowiłaby solidne podstawy współpracy w zakresie migracji i powinna służyć jako środek odstraszający potencjalnych migrantów tranzytowych. Usprawniona praktyczna współpraca w zakresie readmisji mogłaby już w tej chwili obejmować szybszą identyfikację migrantów i bardziej efektywne wydawanie niezbędnych dokumentów podróży.

Priorytety partnerstwa między UE a Algierią 38 będą obejmować ściślejszą współpracę w dziedzinie migracji i w kwestiach związanych z mobilnością. Jednocześnie trwają rozmowy z władzami algierskimi na temat pierwszego projektu, który ma być finansowany ze środków funduszu powierniczego UE dla Afryki 39 . W rozwoju tej współpracy będzie można wziąć pod uwagę sytuację Algierii zarówno jako kraju pochodzenia, jak i tranzytu.

7.    MOBILIZACJA ŚRODKÓW DLA AFRYKI PÓŁNOCNEJ #

Wprawdzie głównym problemem dotyczącym rozwiązywania problemów związanych z przepływami migracyjnymi na szlaku środkowośródziemnomorskim jest nie brak funduszy, a trudności ze znalezieniem partnerów w terenie, którzy mogliby realizować odpowiednie działania, jednak wiele działań zaproponowanych w niniejszym wspólnym komunikacie, takich jak szkolenia i wyposażenie libijskiej straży przybrzeżnej, poprawa warunków panujących w ośrodkach dla migrantów, intensyfikacja wspomaganych dobrowolnych powrotów oraz współpraca regionalna i transgraniczna, będzie wymagało finansowania.

Niektóre z tych działań mogą być finansowane w ramach wielu już realizowanych projektów. Na projekty dotyczące migracji w Libii przeznaczono już ponad 50 mln EUR 40 . Dalsze finansowanie będzie pochodziło z różnorodnych źródeł. Podstawowym instrumentem przeznaczonym konkretnie do realizacji tego celu jest północnoafrykański segment funduszu powierniczego UE dla Afryki, w którym kładzie się duży nacisk na szlak środkowośródziemnomorski. W 2017 r. w ramach północnoafrykańskiego segmentu tego funduszu zostanie udostępniona pula środków finansowych w wysokości 200 mln EUR. Pierwszeństwo będą miały projekty związane z migracją dotyczące Libii. Na późniejszym etapie w 2017 r. Komisja ponownie zbada dodatkowe potrzeby finansowe w świetle postępów poczynionych w realizacji działań określonych w niniejszym wspólnym komunikacie oraz ich wyników w terenie z myślą o podjęciu dodatkowych działań w 2018 r. Fundusz powierniczy UE dla Afryki ma na celu umożliwienie finansowania nie tylko z budżetu unijnego, lecz także z wkładów państw członkowskich. Krajowe wkłady finansowe do funduszu powierniczego wynoszą 152 mln EUR. Państwa członkowskie zapewniły również znaczące wsparcie, szczególnie poprzez wysyłanie środków trwałych, takich jak statki, jak również za pośrednictwem programów dwustronnych. Zachęca się państwa członkowskie, aby ich wkład dorównał udziałowi UE w północnoafrykańskim segmencie funduszu, co pozwoli na rozszerzenie skali interwencji i maksymalizację wpływu w terenie.

Fundusz powierniczy UE dla Afryki okazał się skutecznym kanałem szybkiego dostarczania środków finansowych. Komisja może już stwierdzić, że będzie on w dalszym ciągu cennym narzędziem działań prowadzonych na mocy niniejszego wspólnego komunikatu.

8.    WNIOSKI #

Wydaje się oczywiste, że jeśli nie zostaną podjęte dalsze działania, wiosną 2017 r. nastąpią kolejne niekontrolowane i nieuregulowane przepływy migracyjne wzdłuż szlaku środkowośródziemnomorskiego, które utrzymają się na wysokim poziome z 2016 r. Ponieważ znaczna większość migrantów próbuje przeprawić się przez Morze Śródziemne z wybrzeży Libii, państwa członkowskie UE, a zwłaszcza te, których najbardziej dotyczą przepływy migracyjne, czyli Włochy i Malta, ściśle współpracują z władzami Libii w celu kontroli tych przepływów i ratowania życia na morzu. Działania te zasługują na pełne wsparcie Unii Europejskiej jako całości. W ciągu ostatnich dwóch lat, zgodnie z europejskim programem w zakresie migracji, UE wprowadziła szereg działań, strategii i środków finansowych, aby pomóc uporać się z kryzysem uchodźczym i migracyjnym, również wzdłuż szlaku środkowośródziemnomorskiego, we wszystkich aspektach i w duchu solidarności.

(1) #

     Źródło: https://missingmigrants.iom.int/mediterranean.

(2) #

     Źródło: włoskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

(3) #

     Szacunkowa liczba migrantów w Libii wynosi od 700 000 do 1 mln. Około 350 000 z nich uznaje się za osoby wewnętrznie przesiedlone (dane Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji (IOM)), które pragną/zamierzają powrócić do domu albo pozostać w Libii.

(4) #

     Zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2259.

(5) #

     COM(2015) 240 final z 13.5.2015.

(6) #

     Konkluzje Rady Europejskiej z grudnia 2016 r. Zob. wspólna deklaracja polityczna i plan działania z Valletty. Kolejnym krokiem w tym procesie będzie posiedzenie urzędników wysokiego szczebla w dniach 8–9 lutego.

(7) #

     COM(2016) 960 final z 14.12.2016 r., Drugie sprawozdanie z postępów: Pierwsze wyniki prac nad realizacją ram partnerstwa z państwami trzecimi w ramach Europejskiego programu w zakresie migracji. Kolejne sprawozdanie zostanie przyjęte w marcu 2017 r.

(8) #

     https://www.eu2017.mt/en/news/Pages/Speech-by-Prime-Minister-Joseph-Muscat-at-the-EP-Plenary-Session-on-the-Presidency-Priorities.aspx

(9) #

     Obecny plan działania UE w zakresie powrotów został przyjęty w 2015 r. (COM(2015) 453 final z 9.9.2015).

(10) #

     Źródło: włoskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

(11) #

     http://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/

(12) #

     Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Republika Czeska, Hiszpania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Malta, Niderlandy, Polska, Portugalia, Rumunia, Szwecja, Słowacja, Słowenia, Zjednoczone Królestwo.

(13) #

     Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Islandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niderlandy, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Węgry, Zjednoczone Królestwo.

(14) #

     Funkcjonująca obecnie libijska straż przybrzeżna, utworzona w 1996 r., odpowiada za egzekwowanie suwerenności tego państwa oraz egzekwowanie prawa w ramach systemu ONZ i prawa krajowego. Straż przybrzeżna dzieli personel, szkolenia i kwestie logistyczne z marynarką wojenną. Powszechnie uznaje się ją za organ o najbardziej operacyjnym charakterze spośród pełniących funkcje straży przybrzeżnej.

(15) #

Hiszpania, Włochy, Malta, Francja, Grecja, Cypr i Portugalia.

(16) #

     Finansowanie w ramach Instrumentu Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju (DCI). Szkolenia mogłyby zostać rozszerzone na personel straży przybrzeżnej Tunezji, Algierii i Egiptu, gdy państwa te dołączą do programu Seahorse.

(17) #

     Dostępne warianty finansowania obejmują nadzwyczajny fundusz powierniczy na rzecz stabilności oraz eliminowania przyczyn migracji nieuregulowanej i wysiedleń w Afryce („fundusz powierniczy UE dla Afryki”) oraz Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI).

(18) #

     Umowę podpisano w ramach regionalnego programu rozwoju i ochrony w Afryce Północnej.

(19) #

     Spoczywający na załogach statków obowiązek pomocy jednostkom znajdującym się w niebezpieczeństwie jest zarówno ugruntowany w tradycji, jak i zapisany w Międzynarodowej konwencji o bezpieczeństwie życia na morzu (SOLAS) z 1974 r. Z kolei Międzynarodowa konwencja o poszukiwaniu i ratownictwie morskim (SAR) z 1979 r. zobowiązuje strony do zapewnienia świadczenia odpowiednich usług poszukiwawczo-ratowniczych na ich wodach przybrzeżnych. Strony konwencji zachęca się również do zawierania porozumień z sąsiadującymi państwami w sprawie usług poszukiwawczo-ratowniczych, w tym do ustanawiania rejonów poszukiwania i ratownictwa, wspólnego korzystania z obiektów, ustanowienia wspólnych procedur, prowadzenia wspólnych szkoleń i wizyt personelu. Zgodnie z konwencją każda ze stron powinna podjąć działania służące umożliwieniu niezwłocznego wejścia na jej morze terytorialne jednostek ratowniczych innych stron. Libia ratyfikowała zarówno konwencję SOLAS, jak i konwencję SAR.

(20) #

     Pochodzących z Eurosur – połączone usługi Eurosur, którymi zarządza Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej, pozwalają na regularne monitorowanie punktów wyjazdu w państwach trzecich oraz wykrywanie i śledzenie podejrzanych jednostek na Morzu Śródziemnym przy użyciu systemów zgłaszania statków, satelitów i samolotów zwiadowczych.

(21) #

     Strategia Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa morskiego (EUMSS) została przyjęta przez Radę Europejską w czerwcu 2014 r. Jest to wspólny plan UE na rzecz poprawy sposobu, w jaki UE wyprzedza wyzwania takie jak potrzeba zapewnienia ogólnego bezpieczeństwa i pokoju oraz kontroli na granicach zewnętrznych i reaguje na nie.

(22) #

     Komitet Regionów pracuje nad rozwojem współpracy z libijskimi gminami w różnych kwestiach, w tym dotyczących migracji.

(23) #

     Należy zauważyć, że gospodarka Libii od dawna opiera się na znacznej liczbie pracowników będących imigrantami.

(24) #

     Projekt finansowany w ramach ENI, 3 mln EUR (część 1 projektu wsparcia na rzecz zarządzania migracją i polityką azylową w Libii w poszanowaniu praw człowieka).

(25) #

     Projekty na łączną kwotę 35 mln EUR, finansowane ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa / Instrumentu na rzecz Przyczyniania Się do Stabilności i Pokoju / Instrumentu Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju / pomocy humanitarnej i Funduszu Azylu, Migracji i Integracji / projektu rozwoju regionalnego.

(26) #

     Projekt ten jest realizowany w ramach funduszu powierniczego UE dla Afryki, który dysponuje kwotą 100 mln EUR i stanowi wspólną inicjatywę IOM służącą zapewnianiu ochrony i reintegracji osób powracających wzdłuż tras migracyjnych szlaku środkowośródziemnomorskiego w czternastu państwach w rejonie Sahelu i jeziora Czad, w tym w Libii. Wkład finansowy Niemiec wynosi 45 mln EUR, a Włoch – 22 mln EUR. W tym względzie wspomniana wspólna inicjatywa przewiduje ochronę 60 000 wstrzymanych migrantów znajdujących się w potrzebie, zorganizowanie 24 000 powrotów i udzielenie wparcia w reintegracji migrantów, jak również informowanie o zagrożeniach związanych z nieuregulowaną migracją i o rozwiązaniach alternatywnych oraz uwrażliwienie na te kwestie 2 000 społeczności na obszarach podatnych na migracje i 200 000 migrantów na szlaku. Działania te służą również wspieraniu gromadzenia i analizy danych w poszczególnych krajach i na szczeblu regionalnym w celu dostosowania polityki i działań w oparciu o dowody, a także budowanie zdolności rządów i podmiotów lokalnych w celu zapewnienia stabilności i odpowiedzialności za podejmowane działania.

(27) #

Istotny będzie również efekt wniosku w sprawie stworzenia unijnych ram w zakresie przesiedleń (COM(2016) 468 final z 13.7.2016).

(28) #

     Do tego celu można by również wykorzystać połączone usługi Eurosur.

(29) #

     Misję EUCAP Sahel Mali uruchomiono w styczniu 2015 r., w następstwie rozpoczęcia misji szkoleniowej UE w Mali w 2013 r., w celu poprawy zdolności malijskich sił bezpieczeństwa wewnętrznego z myślą o zwiększeniu ich skuteczności operacyjnej, przywróceniu odpowiednich struktur hierarchicznych, wzmocnieniu roli organów sądowych i administracyjnych w zakresie zarządzania i nadzorowania ich działań oraz w ułatwianiu ich rozmieszczania na północy kraju.

(30) #

     Misję EUCAP Sahel Niger uruchomiono w lipcu 2012 r., aby zwiększyć zdolności nigerskich sił bezpieczeństwa w zakresie walki z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną, a także przyczynić się do wzmocnienia stabilności politycznej, bezpieczeństwa i sprawowania rządów w Nigrze. Od 2015 r. misja ta wspomagała poprzez lepszą kontrolę i zarządzanie przepływami migracyjnymi zwalczanie migracji nieuregulowanej i zmniejszanie poziomu powiązanej z tym zjawiskiem przestępczości.

(31) #

     COM(2016) 960 final z 14.12.2016 r., Drugie sprawozdanie z postępów: Pierwsze wyniki prac nad realizacją ram partnerstwa z państwami trzecimi w ramach Europejskiego programu w zakresie migracji.

(32) #

     Projekt regionalny dysponujący kwotą 6,4 mln EUR (środki ENI), wdrażający kompleksowe i wspólne podejście do kwestii wzmacniania skutecznego dialogu i współpracy w dziedzinie migracji, mobilności i ochrony międzynarodowej w regionie południowego sąsiedztwa.

(33) #

     Projekt regionalny dysponujący kwotą 1,9 mln EUR (środki NEAR-TS), przyczyniający się do poprawy planowania w dziedzinie migracji na szczeblu miejskim w południowym regionie Morza Śródziemnego poprzez: współpracę między ekspertami i przedstawicielami miast za pośrednictwem specjalnej sieci w pięciu południowych i pięciu europejskich miastach.

(34) #

     Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej jest w trakcie omawiania roboczych ustaleń z władzami egipskimi.

(35) #

     Negocjacje zostały wprawdzie zakończone, jednak priorytety partnerstwa między UE a Egiptem nie zostały jeszcze oficjalnie przyjęte.

(36) #

     COM(2016) 385 final z 7 czerwca 2016 r.

(37) #

     JOIN(2016) 47 final z 29 września 2016 r.

(38) #

     Negocjacje zostały wprawdzie zakończone, jednak priorytety partnerstwa między UE a Algierią nie zostały jeszcze oficjalnie przyjęte.

(39) #

     Projekt ten przewiduje wsparcie badań statystycznych na temat migracji, realizacji krajowej strategii na rzecz zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania go oraz na rzecz ochrony zdrowia migrantów (zmniejszanie częstości występowania HIV i gruźlicy).

(40) #

     Kwota ta obejmuje 30,5 mln EUR na projekty dotyczące migracji w Libii, finansowane ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa, Instrumentu na rzecz przyczyniania się do Stabilności i Pokoju oraz regionalnych programów rozwoju i ochrony, jak również 20 mln EUR ze środków funduszu powierniczego UE dla Afryki.

KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 25.1.2017

JOIN(2017) 4 final

ZAŁĄCZNIK #

do

WSPÓLNEGO KOMUNIKATU DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ I RADY

Migracja na szlaku środkowośródziemnomorskim
Zarządzanie przepływami, ratowanie życia #

NAJWAŻNIEJSZE DZIAŁANIA ZALECANE DO ZATWIERDZENIA PRZEZ SZEFÓW PAŃSTW LUB RZĄDÓW PODCZAS SZCZYTU NA MALCIE W DNIU 3 LUTEGO 2017 R. #