Unia równości: Unijny plan działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025

1.Wprowadzenie: dochowanie wierności idei „zjednoczenia w różnorodności” #

Dyskryminacja ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne 1 jest w Unii Europejskiej (UE) zakazana. Jednak taka dyskryminacja nadal w naszym społeczeństwie występuje. Nie wystarczy być przeciwnym rasizmowi. Musimy aktywnie mu się przeciwstawiać.

Rasizm 2 szkodzi społeczeństwu na wiele różnych sposobów. W sposób bezpośredni oznacza, że wielu ludzi żyjących w Europie doświadcza dyskryminacji, która wpływa negatywnie na ich poczucie godności, możliwości życiowe, dobrobyt i dobrostan. Często ma ona również wpływ na ich osobiste bezpieczeństwo. Dyskryminacja oznacza również nieprzestrzeganie podstawowych wartości Unii Europejskiej. Każdy obywatel UE powinien mieć możliwość korzystania ze swoich podstawowych praw i swobód oraz równego udziału w życiu społecznym, niezależnie od pochodzenia rasowego 3 lub etnicznego 4 . Nasza siła społeczna, polityczna i gospodarcza wynika z naszej jedności w różnorodności: rasizm tę siłę osłabia. UE może i musi uczynić więcej, aby zapewnić każdemu równe traktowanie i równość wszystkich obywateli.

Nadszedł moment, w którym należy przyjrzeć się dokładnie faktom i liczbom. Ponad połowa Europejczyków uważa, że w ich kraju rozpowszechniony jest ten rodzaj dyskryminacji 5 . Nie można ignorować konfliktu występującego między naszymi wartościami, do których należy równość, a rzeczywistością w postaci zakorzenionego rasizmu: organizowane na całym świecie protesty pod hasłem „Black Lives Matter” dobitnie nam o tym przypominają. Nadszedł czas, by uznać powszechnie występujący rasizm i dyskryminację rasową i podjąć działania skierowane przeciwko tym zjawiskom, a także by zastanowić się nad tym, co możemy zrobić – angażując się na szczeblu lokalnym, krajowym, unijnym i międzynarodowym. UE opiera się na różnorodności i wspiera społeczeństwo oparte na pluralizmie, tolerancji i niedyskryminacji: musimy działać nie tylko ze względu na naszą odpowiedzialność, ale także po to, by dochować wierności naszym wartościom. Przestrzegania wartości uczymy się najpierw u siebie, w naszej własnej instytucji. Komisja podejmie działania oraz w znaczący sposób zwiększy różnorodność wśród swoich pracowników i dopilnuje, aby wszyscy na równych warunkach aktywnie uczestniczyli w życiu zawodowym i osiągali w nim sukcesy.

Rasizm przyjmuje różne oblicza. Najbardziej oczywiste są indywidualne przypadki jawnego wyrażania rasizmu i dyskryminacji rasowej. Pochodzenie rasowe lub etniczne zbyt często jest powodem dyskryminacji – pandemia COVID-19 i następstwa ataków terrorystycznych to najnowsze przykłady sytuacji, w których w niesprawiedliwy sposób winą obciążane są osoby należące do mniejszości rasowej lub etnicznej. Z powodu nietolerancji cierpi ludność pochodzenia azjatyckiego i afrykańskiego, muzułmanie, Żydzi i Romowie. Jednak równie szkodliwe mogą być inne, mniej wyraźne formy rasizmu i dyskryminacji rasowej, takie jak te oparte na naszych nieświadomych uprzedzeniach. Zachowanie o charakterze rasistowskim i dyskryminacyjnym może być zakorzenione w instytucjach społecznych, finansowych i politycznych, wpływając na instrumenty władzy i proces decyzyjny. Ten strukturalny rasizm utrwala bariery na drodze obywateli wyłącznie ze względu na ich pochodzenie rasowe lub etniczne. Każdego dnia osoby, których dotyka rasizm, odczuwają, jak wpływa on na dostęp do miejsc pracy, opieki zdrowotnej, mieszkań, finansowania lub edukacji; osoby te nierzadko doświadczają przemocy.

Istnieją różne formy rasizmu: na przykład rasizm wobec osób czarnoskórych, antycyganizm, antysemityzm i rasizm wobec osób pochodzenia azjatyckiego, rasizm, który powiązany jest z religią bądź przekonaniami, jak w przypadkach dotyczących nienawiści wobec muzułmanów. Wszystkie te formy łączy jedno: stereotypy oparte na uprzedzeniach, które podważają wartość danej osoby. Niezależnie od religii lub przekonań rasizm może również być powiązany z dyskryminacją i nienawiścią z innych względów, w tym ze względu na płeć, orientację seksualną, wiek i niepełnosprawność lub skierowaną przeciwko migrantom. Należy to uwzględnić z pomocą podejścia intersekcjonalnego 6 .

UE dysponuje instrumentami prawnymi i kompleksową polityką mającą na celu stworzenie prawdziwej Unii równości. Kwestia ta jest obecnie umacniana w konkretnych obszarach równości 7 . Komisja uzupełni starania podejmowane w tych tematycznych obszarach i przedstawi nadrzędną strategię w celu zapewnienia skutecznego stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w państwach członkowskich oraz sprawienia, by prawa wynikające z tej Karty, w tym równość i niedyskryminacja, stały się udziałem każdego.

W niniejszym planie działania określono szereg środków mających na celu zintensyfikowanie działań, wzmocnienie głosu podnoszonego przez osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych oraz skojarzenie podmiotów na wszystkich szczeblach na potrzeby realizacji wspólnego przedsięwzięcia, jakim jest skuteczniejsze zwalczanie rasizmu oraz zapewnianie wszystkim życia wolnego od rasizmu i dyskryminacji.

2.Rasizm ze strony indywidualnych osób – zaradzenie szkodom wyrządzanym ludziom i społeczeństwu #

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) przeprowadziła szereg badań, których wyniki wskazują na wysoki poziom dyskryminacji w UE 8 . W badaniach zidentyfikowano obszary, w których dyskryminacja rasowa odczuwana jest najmocniej.

2.1.Zwalczanie rasizmu i dyskryminacji rasowej za pośrednictwem ustawodawstwa: przegląd i działania #

Podejmowane na szczeblu europejskim działania na rzecz zwalczania dyskryminacji, rasizmu, ksenofobii i innych rodzajów nietolerancji opierają się na ustanowionych unijnych ramach prawnych. Bazują one na szeregu przepisów zawartych w Traktatach 12 , a także na ogólnych zasadach niedyskryminacji i równości, potwierdzonych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej 13 .

Przeciwdziałanie rasizmowi wymaga zdecydowanych działań w wielu dziedzinach, jednak decydujące znaczenie ma ochrona zapewniana przez prawo. Kompleksowy system ochrony przed dyskryminacją wymaga w pierwszym rzędzie skutecznego wykonywania ram prawnych, dzięki czemu poszczególne prawa i obowiązki będą przestrzegane w praktyce. Oznacza to również konieczność zagwarantowania, aby w tej ochronie nie występowały luki. Niedawne wydarzenia uwypukliły napięcia rasowe i stały się powodem do obaw, że ochrona prawna przed dyskryminacją na tle rasowym lub etnicznym nie jest wdrażana w skuteczny sposób. Wiąże się to również z obawami dotyczącymi stosunków między organami ścigania a mniejszościami (zob. pkt 2.2 poniżej).

Komisja przeprowadzi obszerną ocenę istniejących ram prawnych, aby ustalić, w jaki sposób udoskonalić wdrożenie, czy ramy prawne nadal służą założonym celom oraz czy występują luki, które należy uzupełnić. Ocena będzie opierać się na trwającym monitorowaniu transpozycji i wdrożenia ustawodawstwa UE, zwłaszcza zaś na regularnym dialogu z państwami członkowskimi oraz sprawozdaniu z wdrożenia dyrektywy w sprawie równości rasowej, które zostanie opublikowane niebawem. Znaczenie dla ustalenia, co musi się zmienić celem zmaksymalizowania zakresu i wpływu działań UE, mają informacje zwrotne od zainteresowanych podmiotów, zwłaszcza tych, które reprezentują obawy osób dotkniętych rasizmem i dyskryminacją na tle rasowym.

Dyrektywa w sprawie równości rasowej i organy ds. równości

Dyrektywa w sprawie równości rasowej 14 od ponad dwóch dziesięcioleci kształtuje ochronę prawną przed dyskryminacją ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne. Zakazuje ona bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne w obszarach zatrudnienia i pracy, edukacji, ochrony socjalnej, w tym opieki zdrowotnej, przywilejów socjalnych oraz dostępu do towarów i usług dostępnych publicznie, w tym mieszkań, oraz dostarczania towarów i usług. W minionych latach Komisja wzmocniła monitorowanie wdrażania tej dyrektywy. Szczególny nacisk położono na dyskryminację dzieci romskich w sektorze edukacji. W 2021 r. Komisja przedstawi sprawozdanie

z zastosowania 15 dyrektywy, a do 2022 r. przygotuje działania następcze w postaci ewentualnego ustawodawstwa. W sprawozdaniu ocenie zostaną poddane wnioski z wdrażania dyrektywy oraz zidentyfikowane wszelkie luki: jednym z obszarów, któremu należy się przyjrzeć w kontekście ewentualnego nowego ustawodawstwa, jest egzekwowanie prawa 16 . Sprawozdanie pomoże również w pozyskaniu wiedzy i nadaniu priorytetu postępowaniom w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, które mają istotne znaczenie.

Dyrektywa zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do wyznaczenia organu, który będzie udzielał ofiarom dyskryminacji niezależnej pomocy, promował równość, prowadził niezależne badania oraz sporządzał niezależne sprawozdania i wydawał zalecenia. Takie organy ds. równości mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia, aby osoby i grupy stykające się z dyskryminacją mogły w pełni korzystać ze swoich praw: powinny mieć one możliwość skutecznego wykonywania praw powierzonych im na mocy ustawodawstwa UE. Prawo UE pozostawia jednak państwom członkowskim swobodę działania w zakresie uprawnień i funkcjonowania organów ds. równości. Skutkuje to znacznymi różnicami między krajowymi organami ds. równości. Komisja dążyła do zminimalizowania tych różnic, wydając w 2018 r. zalecenie w sprawie norm dotyczących organów ds. równości 17 . W sprawozdaniu w 2021 r. istotnym tematem będzie rola i niezależność organów ds. równości oraz ewentualna potrzeba nowego ustawodawstwa celem wzmocnienia roli tych organów.

Komisja zachęca ponadto państwa członkowskie do umożliwiania przeprowadzania na szczeblu krajowym strategicznych postępowań sądowych 18 , zgodnie z zaleceniem Komisji w sprawie norm dotyczących organów ds. równości oraz zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi. Strategiczne postępowania sądowe mają decydujące znaczenie dla podnoszenia świadomości społecznej oraz dla osiągania postępów w procesie wyjaśniania i ochrony praw człowieka.

Obecnie prawodawstwo UE w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji poza sferą zatrudnienia i szkolenia zawodowego różnego rodzaju ma zastosowanie wyłącznie w kontekście płci oraz pochodzenia rasowego lub etnicznego 19 . Nie istnieje podejście horyzontalne, które obejmowałoby wszystkie przyczyny dyskryminacji. Aby wyeliminować luki w ochronie przed wszelkimi formami dyskryminacji, Komisja będzie nadal zachęcać do postępów w kierunku osiągnięcia wymaganej jednomyślności w Radzie i przyjęcia złożonego w 2008 r. wniosku w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną 20 .

Decyzja ramowa w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii oraz w sprawie innych środków prawnych służących zwalczaniu rasizmu

Decyzja ramowa w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych 21 ma na celu zapewnienie, aby poważne przejawy rasizmu i ksenofobii podlegały w całej UE skutecznym, proporcjonalnym i odstraszającym sankcjom karnym. Skuteczne wdrożenie tego instrumentu ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania adekwatnych środków prawnokarnych w walce z mowa nienawiści oraz przestępstwami z nienawiści, a także dla uznania ofiar przestępstw i zapewnienia im skutecznego środka odwoławczego.

Uzupełnieniem decyzji ramowej jest dyrektywa o prawach ofiar 22 , której celem jest między innymi zapewnienie sprawiedliwości, ochrony i wsparcia ofiarom przestępstw z nienawiści i mowy nienawiści.

Od 2014 r. 23 Komisja monitoruje transpozycję decyzji ramowej do systemów prawnych poszczególnych państw członkowskich UE. Pojawiły się poważne obawy odnośnie do zakresu, w jakim krajowe kodeksy karne uznały mowę nienawiści i przestępstwa z nienawiści za przestępstwo karne i poprawności tego uznania. W pierwszej kolejności Komisja dołoży wszelkich starań, aby zapewnić pełną i prawidłową transpozycję i wdrożenie decyzji ramowej w całej UE, w szczególności w przypadkach, gdy definicja mowy nienawiści lub kryminalizacja przestępstw z nienawiści nie zostały prawidłowo transponowane do prawa krajowego. W razie potrzeby wszczęte zostaną postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

Rasizm występuje również w internecie. Decyzja ramowa wymaga od państw członkowskich kryminalizacji publicznego nawoływania do przemocy lub nienawiści ze względu na kolor skóry, religię, pochodzenie lub przynależność narodową rasową lub etniczną (również za pośrednictwem internetu). Jednak nadal nasila się zjawisko nielegalnej mowy nienawiści w internecie, powszechna jest mowa nienawiści na tle rasistowskim 24 . Cztery lata temu Komisja wprowadziła kodeks postępowania w zakresie zwalczania nielegalnego nawoływania do nienawiści w internecie, a platformy informatyczne (IT) dobrowolnie zobowiązały się do dokonywania przeglądu i, w razie potrzeby, usuwania nielegalnych treści zawierających mowę nienawiści 25 . Piąta ocena kodeksu postępowania pokazuje, że wprawdzie osiągnięto znaczne postępy w eliminowaniu mowy nienawiści w internecie 26 , jednak platformy nadal muszą dokonać udoskonaleń w kontekście przejrzystości i przekazywania użytkownikom informacji zwrotnych. Komisja będzie nadal współpracować z przedsiębiorstwami informatycznymi i obejmować wspomnianymi działaniami także inne platformy mediów społecznościowych, w tym platformy używane przede wszystkim przez dzieci i młodzież, a także propagować praktyczne działania na rzecz przeciwdziałania mowie nienawiści w internecie oraz upowszechniać zrozumienie dla różnorodności.

Kolejny krok to akt prawny o usługach cyfrowych, który może zwiększyć i ujednolicić obowiązki platform internetowych i dostawców usług informacyjnych oraz wzmocnić nadzór nad polityką platform w zakresie treści na terytorium UE 27 . Rozważane warianty obejmują obowiązek wprowadzenia systemów powiadamiania i działania, a także obowiązek w zakresie sprawozdawczości i przejrzystości. Wymogi te zobowiązywałyby platformy do informowania o tym, w jaki sposób radzą sobie z nielegalnymi treściami, w tym z mową nienawiści. Nie tylko przyczyniłoby się to do promowania polityki moderowania treści, która gwarantuje wolność wyrażania opinii w internecie, ale również stanowiłoby podstawę gromadzenia danych na temat skali i rodzajów rasistowskiej mowy nienawiści w internecie, pomagając społeczeństwu obywatelskiemu i decydentom w formułowaniu polityk skutecznie ukierunkowanych na rasizm.

W ramach Forum UE ds. Internetu Komisja współpracuje z państwami członkowskimi i przedsiębiorstwami internetowymi nad sporządzeniem wykazu zakazanych brutalnych symboli i grup ekstremistycznych. Wykaz będzie mógł być wykorzystywany na zasadzie dobrowolnej przy opracowywaniu polityki moderowania treści. Zostanie on przedstawiony na posiedzeniu ministerialnym Forum UE ds. Internetu w grudniu 2020 r.

W dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych 28 określono wymogi chroniące użytkowników audiowizualnych usług medialnych oraz platform udostępniania plików wideo przed podżeganiem do przemocy lub nienawiści, a także przed dyskryminującymi handlowymi przekazami audiowizualnymi. Zobowiązuje ona ponadto platformy udostępniania plików wideo do podejmowania odpowiednich środków celem ochrony użytkowników przed treściami rasistowskimi i ksenofobicznymi.

Należy podkreślić, że wszelkie środki ograniczające prawo do wolności wypowiedzi muszą być zgodne z obowiązującymi standardami praw człowieka zapisanymi w art. 11 i 52 Karty praw podstawowych oraz, w stosownych przypadkach, tradycjami konstytucyjnymi poszczególnych państw członkowskich.

2.2.Poza ustawodawstwem UE – zintensyfikowanie działań zwalczających rasizm w życiu codziennym #

Zwalczanie dyskryminacji ze strony organów ścigania #

Skuteczne działania policji oraz poszanowanie praw podstawowych wzajemnie się uzupełniają. Organy ścigania odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu przestrzegania prawa oraz gwarantowaniu bezpieczeństwa. Zasadnicze znaczenie dla zwalczania rasizmu ma uznanie różnorodności i zapewnienie sprawiedliwego egzekwowania prawa. Jednak przypadki dyskryminacji zgłaszane są od dawna. FRA uwzględniła w swoich badaniach niezgodne z prawem profilowanie i działania policji 29 . Taka dyskryminacja może podważyć zaufanie do władz i prowadzić do innych negatywnych skutków, takich jak niedostateczne zgłaszanie przestępstw i stawianie oporu wobec organów publicznych.

Agencje UE, takie jak FRA i Agencja Unii Europejskiej ds. Szkolenia w Dziedzinie Ścigania (CEPOL), wniosły znaczny wkład 30 w zwiększenie zdolności państw członkowskich do zapewnienia, aby podstawowe prawa i zasady były przestrzegane przez podmioty państwowe, w szczególności w obszarze niedyskryminacji. Do osiągnięcia tego celu przyczyniły się także organizacje międzynarodowe 31 .

Profilowanie jest powszechnie i w sposób uzasadniony prawem wykorzystywane przez funkcjonariuszy organów ścigania w celu zapobiegania przestępstwom, prowadzenia dochodzeń i ścigania przestępstw. Jednak profilowanie prowadzące do dyskryminacji 32 ze względu na szczególne kategorie danych osobowych, takie jak dane ujawniające pochodzenie rasowe lub etniczne, jest nielegalne 33 . W lipcu 2020 r. Europejska Komisja przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) przy Radzie Europy ostrzegała w szczególności przed profilowaniem rasowym 34 .

Za pośrednictwem Unijnej Grupy Wysokiego Szczebla ds. Zwalczania Rasizmu, Ksenofobii i Innych Form Nietolerancji Komisja będzie wspierać państwa członkowskie w zapobieganiu dyskryminacyjnym postawom wśród pracowników organów ścigania, rozwijaniu umiejętności niezbędnych do prowadzenia dochodzeń w sprawach przestępstw z nienawiści i ścigania takich przestępstw, a także zapewnianiu sprawiedliwego i odpowiedniego traktowania ofiar 35 . Działania te obejmą identyfikowanie głównych luk i potrzeb w państwach członkowskich UE oraz działania szkoleniowe w zakresie wykrywania i ścigania przestępstw z nienawiści. FRA zostanie wezwana do gromadzenia i rozpowszechniania dobrych praktyk promujących sprawiedliwe działania policji, w oparciu o istniejące podręczniki szkoleniowe 36 oraz wytyczne dotyczące zapobiegania niezgodnemu z prawem profilowaniu 37 . Ponadto agencja ta powinna nadal gromadzić i publikować dane na temat obserwowanych wśród pracowników policji postaw wobec mniejszości. Swoje prace nad kompleksowymi pakietami szkoleń dotyczących praw człowieka, etyki i rasizmu powinna zintensyfikować agencja CEPOL, zwiększając wśród funkcjonariuszy policji średniego i wyższego szczebla oraz przedstawicieli organów ścigania świadomość w zakresie sprawiedliwych działań policji sprzyjających włączeniu społecznemu 38 .

Niski poziom zgłaszania przypadków przestępstw z nienawiści o rasistowskich motywach 39 to poważna przeszkoda w egzekwowaniu prawa i procesie kształtowania polityki.

W opublikowanej niedawno strategii UE dotyczącej praw ofiar 40 uznano, że ofiary przestępstw pochodzące ze społeczności lub mniejszości znajdujących się w niekorzystnej sytuacji lub podatnych na zagrożenia mogą mieć niewielkie zaufanie do organów publicznych, co powstrzymuje je przed zgłaszaniem przestępstw.

Jednym z pięciu kluczowych priorytetów strategii jest stworzenie ofiarom bezpiecznego otoczenia, w którym mogą one zgłaszać przestępstwa.

Różnorodność wśród pracowników organów ścigania oraz działania policyjne sprzyjające włączeniu mogą zwiększyć poziom zaufania do organów ścigania, a tym samym podnieść odsetek zgłaszanych przestępstw.

ECRI zdecydowanie wzywa państwa członkowskie do opracowania procedur naboru, dzięki którym skład personalny policji będzie odzwierciedlał zróżnicowanie społeczeństwa, a także ramy dialogu między policją a członkami grup mniejszościowych. Zaufanie to klucz do pogłębienia współpracy wszystkich stron, a tym samym zwiększenia skuteczności egzekwowania prawa.

Działająca już grupa robocza ds. rejestrowania przestępstw z nienawiści, gromadzenia danych i zachęcania do zgłaszania przestępstw opracuje kluczowe zasady przewodnie dotyczące tego, w jaki sposób zachęcać ofiary do zgłaszania przestępstw z nienawiści, zaś FRA opublikuje w 2021 r. sprawozdanie dotyczące zachęcania do zgłaszania przestępstw z nienawiści.

Bezpieczeństwo i ochrona #

Niektóre państwa członkowskie podjęły działania mające na celu zakazanie grup rasistowskich i ich symboli, często na podstawie przepisów dotyczących przestępstw z nienawiści, mowy nienawiści lub terroryzmu.

Niektóre z nich ustanowiły sankcje karne związane z negowaniem zbrodni przeciwko ludzkości lub popełnianych w okresie nazistowskim i faszystowskim, a także z działaniami propagandowymi na rzecz grup terrorystycznych.

Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi na rzecz lepszego zrozumienia sposobu walki z brutalnymi ugrupowaniami ekstremistycznymi. Współpraca ta obejmuje sporządzenie zestawienia krajowych strategii stanowiących odpowiedź na brutalny ekstremizm, które zostanie przedstawione odpowiednim grupom roboczym Rady w listopadzie 2020 r. Kontynuowana będzie współpraca z państwami członkowskimi celem zidentyfikowania luk, określenia najlepszych praktyk i zaleceń w obszarze walki z brutalnym ekstremizmem. Efekty współpracy zostaną przedstawione na początku 2021 r.

Należy zapewnić lepszą ochronę miejsc, w których gromadzą się ludzie.

Ochrona przestrzeni publicznej leży przede wszystkim w gestii państw członkowskich, jednak Komisja zwiększyła wysiłki w ramach planu działania z 2017 r., aby wzmocnić tę ochronę 41 . W minionych latach celem ataków terrorystycznych, zarówno w Europie, jak i na całym świecie, stali się ludzie przebywający w miejscach kultu.

Ataki te często motywowane były nienawiścią na tle rasowym 42 . W strategii na rzecz unii bezpieczeństwa 43 wyjaśniono, w jaki sposób Komisja będzie współpracować zarówno z sektorem prywatnym, jak i z władzami regionalnymi i lokalnymi w celu zminimalizowania zagrożeń dla ludzi przebywających w przestrzeni publicznej.

Zagrożenia związane z nowymi technologiami #

Cyfrowa transformacja oraz rozwój nowych technologii oferują liczne możliwości, między innymi mogą być wykorzystywane do wzmocnienia walki z rasizmem. Jeżeli jednak nie zostaną one ujęte w dostateczne i adekwatne ramy, mogą wiązać się z nowymi wyzwaniami, jeżeli chodzi o równość rasową, niedyskryminację oraz równość szans w bardziej ogólnym ujęciu. W białej księdze Komisji w sprawie sztucznej inteligencji 44 określono, w jaki sposób niektóre zastosowania tej szybko rozwijającej się technologii powodują szereg potencjalnych zagrożeń. Jeżeli dane służące do szkolenia algorytmów nie odzwierciedlają różnorodności społeczeństwa UE, stosowanie algorytmów może utrwalać lub nawet stymulować uprzedzenia rasowe.

Badania wykazały na przykład, że algorytmy rozpoznawania twarzy oparte na sztucznej inteligencji mogą wykazywać wysoki wskaźnik błędnej klasyfikacji, jeżeli są stosowane w niektórych grupach demograficznych, takich jak kobiety i osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych 45 . Może to prowadzić do stronniczych wyników, a ostatecznie do dyskryminacji 46 . Komisja i agencja eu-LISA pracują nad technologiami rozpoznawania twarzy. Technologie te mają być wykorzystywane w unijnych dużych systemach informatycznych na potrzeby zarządzania granicami i bezpieczeństwa 47 .

Unijne przepisy o ochronie danych już dzisiaj zawierają szereg zabezpieczeń dotyczących przetwarzania danych biometrycznych w celu jednoznacznego identyfikowania osoby fizycznej. Ryzyko stronniczości i dyskryminacji systemów sztucznej inteligencji zostanie szczegółowo omówione w planowanym wniosku w sprawie horyzontalnych ram prawnych dotyczących sztucznej inteligencji. Oczekuje się, że zaproponowane zostaną w nim konkretne wymogi dotyczące jakości zbiorów danych na potrzeby szkoleń oraz procedur testowania celem wykrywania i korygowania błędów systematycznych. Pozwoli to odpowiednio wcześnie zapobiegać negatywnym skutkom dyskryminującym oraz zapewniać nieustanne monitorowanie i czujność w kontekście zgodności z obowiązującymi przepisami dotyczącymi równości w całym cyklu życia sztucznej inteligencji. Do aplikacji sztucznej inteligencji, które charakteryzują się wysokim ryzykiem, można zaliczyć zdalną identyfikację biometryczną oraz inne inwazyjne technologie nadzoru. Powinny one podlegać wymogowi spełnienia konkretnych wymogów oraz przeprowadzenia oceny zgodności ex ante.

Zatrudnienie, edukacja, zdrowie i mieszkalnictwo #

Mimo zaawansowanych ram prawnych ukierunkowanych na przeciwdziałanie dyskryminacji, utrzymują się nierówności w dostępie do zatrudnienia, edukacji, opieki zdrowotnej i mieszkań. Ustawodawstwo powinno być wspierane środkami z zakresu polityki. W przypadkach, w których ochrona prawna nie będzie dostateczna, Komisja będzie przeciwdziałać rasizmowi także za pośrednictwem programów politycznych i finansowania.

Celem Europejskiego filaru praw socjalnych jest zapewnienie sprawiedliwości w codziennym życiu każdego obywatela – niezależnie od tego, czy się uczy, pracuje, szuka pracy czy jest na emeryturze; albo czy mieszka w mieście czy na obszarze wiejskim; niezależnie od cech osobistych, w tym od pochodzenia rasowego lub etnicznego. Plan działania dotyczący Europejskiego filaru praw socjalnych, który zostanie przez Komisję przedstawiony w 2021 r., będzie nadal wspierał równość na rynku pracy, w tym w odniesieniu do osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych 48 . Również w 2021 r. Komisja przedstawi gwarancję dla dzieci, której celem będzie zapewnienie lepszej integracji społecznej wszystkich potrzebujących dzieci oraz zapewnienie im dostępu do kluczowych usług.

Dobrobyt i wymiar społeczny Europy zależy od nas wszystkich. Jednak kryzys związany z COVID-19 ujawnił nierówności, a nawet je pogłębił. Dążąc do pełnego wykorzystania wszystkich możliwości oferowanych przez instrument Next Generation EU oraz Instrument Wsparcia Technicznego na potrzeby reform strukturalnych, Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi. Jej celem będzie przy tym zapewnienie, aby wsparcie udzielane w takich obszarach jak rynek pracy, edukacja i szkolenia, ochrona socjalna, opieka zdrowotna i mieszkalnictwo przyczyniało się do równości.

W okresie programowania 2021–2027 fundusze UE będą wspierać wysiłki państw członkowskich na rzecz promowania włączenia społecznego 49 poprzez zapewnienie wszystkim równych szans i zwalczanie dyskryminacji. Fundusze UE będą wspierać rozwój infrastruktury i równy dostęp wszystkich obywateli, w szczególności tych pochodzących z grup defaworyzowanych, do rynku pracy, opieki zdrowotnej i społecznej, mieszkań oraz wysokiej jakości, integracyjnych i wolnych od segregacji usług w obszarze kształcenia i szkolenia.

–Zatrudnienie #

Zakaz dyskryminacji w obszarze zatrudnienia obejmuje dyskryminację ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną oraz religię lub przekonania.

Jednak dyskryminacja w miejscu pracy lub na etapie poszukiwania pracy jest powszechna; może przybierać różne formy i dotykać określone grupy w stopniu większym niż inne 50 . Na przykład osoby pochodzenia afrykańskiego dostrzegają szczególnie silny rozdźwięk między jakością ich zatrudnienia a poziomem wykształcenia, co przejawia się wskaźnikiem pracy o niższym wynagrodzeniu wśród osób z wyższym wykształceniem w porównaniu z ogółem społeczeństwa 51 . Istnieją dowody na to, że kandydaci, którzy otwarcie identyfikują się jako muzułmanie w swoim CV, otrzymują mniejszą liczbę zaproszeń na rozmowy kwalifikacyjne w porównaniu z kandydatami o takich samych kwalifikacjach lecz składających życiorys neutralny pod względem religijnym 52 . Również odsetek młodych ludzi pochodzących z Afryki Północnej, pochodzenia afrykańskiego lub ze społeczności Romów niekształcących się, niepracujących ani nieszkolących się jest znacznie wyższy niż w przypadku ogółu społeczeństwa 53 . Wyzwania te prawdopodobnie nasilą się wraz z kryzysem wywołanym COVID-19, ponieważ pogorszenie koniunktury gospodarczej zazwyczaj pogłębia nierówności. W tym kontekście decydujące znaczenie ma pełne wdrożenie i wykonanie istniejących instrumentów prawnych. Do udoskonalenia działań skierowanych przeciwko dyskryminacji w obszarze zatrudnienia przyczyni się ponadto plan działania dotyczący Europejskiego filaru praw socjalnych.

Co więcej, posiadanie odpowiednich umiejętności oznacza łatwiejszy dostęp do miejsca pracy, możliwość utrzymania miejsca pracy oraz w razie potrzeby jego zmianę. To z kolei wiąże się z równym dostępem wszystkich ludzi do dodatkowych możliwości podnoszenia kwalifikacji, niezależnie od pochodzenia rasowego lub etnicznego oraz innych powodów dyskryminacji. Komisja przyjęła niedawno europejski program na rzecz umiejętności, 54 którego fundamentem jest sprawiedliwość społeczna. Jego elementem jest zalecenie Rady w sprawie kształcenia i szkolenia zawodowego.

Wezwano w nim do tego, aby programy kształcenia i szkolenia zawodowego uwzględniały osoby z grup szczególnie wrażliwych, w tym osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych 55 . Młodzież z grup szczególnie wrażliwych, na przykład młodzież należąca do mniejszości rasowych lub etnicznych bądź młodzież ze środowisk migracyjnych napotyka dodatkowe przeszkody, usiłując wejść na rynek pracy. Problem ten uznano we wzmocnionej gwarancji dla młodzieży, w której zawarto zalecenie, aby państwa członkowskie w większym stopniu zajęły się osobami młodymi w najtrudniejszej sytuacji oraz aby zwracały należytą uwagę na wszelkie formy dyskryminacji 56 . Europejska sieć publicznych służb zatrudnienia dokona zestawienia strategii niedyskryminacji w państwowych służbach zatrudnienia w całej UE i na tej podstawie będzie wspierać wzajemną wymianę wiedzy 57 . Rolę pionierów w walce z nierównością rasową pełnić mogą również przedsiębiorstwa społeczne i gospodarka społeczna w szerszym ujęciu. Ich znaczenie zostanie uwzględnione w europejskim planie działania na rzecz gospodarki społecznej, który Komisja przedstawi w 2021 r.

–Edukacja #

Zgodnie z dyrektywą w sprawie równości rasowej wszystkie dzieci, niezależnie od pochodzenia rasowego lub etnicznego, muszą mieć równy dostęp do edukacji. Nauczyciele muszą być wyszkoleni do pracy ze wszystkimi dziećmi i wyczuleni na potrzeby uczniów pochodzących z różnych środowisk, w tym na kwestie związane z dyskryminacją rasową. Szkoły powinny być bezpiecznym miejscem, wolnym od nękania, rasizmu i dyskryminacji. Dzieci powinny wcześnie uczyć się o tym, jak ważna jest równość, szacunek i integracja. Powinny w ten sposób pozyskiwać możliwość upowszechniania tych wartości wśród swoich rówieśników oraz w swoich społecznościach  58 .

Odpowiedzialność za organizację systemów kształcenia i szkolenia oraz nauczane treści spoczywa na państwach członkowskich, zaś wzmacnianie edukacji włączającej to jeden z priorytetów współpracy na szczeblu UE. Włączenie i sprawiedliwość w sektorze edukacji znajdą się wśród priorytetów europejskiego obszaru edukacji. Ten nadrzędny cel włączenia i sprawiedliwego traktowania ma również zastosowanie do cyfrowego uczenia się i edukacji, zgodnie ze zaktualizowanym Planem działania w dziedzinie edukacji cyfrowej, który zostanie przedstawiony w tym roku. W 2021 r. Komisja przedstawi obszerną strategię dotyczącą praw dziecka, w której uwzględnione zostaną działania przeciwdziałające rasizmowi i dyskryminacji. Szkoły są istotnym narzędziem w dążeniu do ograniczania stereotypów i uprzedzeń wśród dzieci.

Ważną rolę w zwalczaniu rasizmu i dyskryminacji mogą odegrać także młodzi ludzie. W ramach dialogu z młodzieżą na szczeblu UE Komisja zgromadziła wspólnie z państwami członkowskimi opinie młodych Europejczyków; w ten sposób ustalono 11 celów młodzieży europejskiej 59 . Stanowią one wizję Europy, która umożliwia młodym ludziom w pełni realizować ich potencjał, promować równość oraz inkluzywne społeczeństwo.

W ramach programu Erasmus+ finansowane są projekty przyczyniające się do integracji osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych 60 . Podobnie, Europejski Korpus Solidarności może promować działania solidarnościowe ukierunkowane na walkę z rasizmem i dyskryminacją, a także obszerne uczestnictwo 61 . Przyszłe programy 62  zapewnią, aby podejmowane były wysiłki na rzecz promowania włączenia społecznego i skuteczniejszego docierania do osób o mniejszych szansach, między innymi poprzez usuwanie barier napotykanych przez niedostatecznie reprezentowane grupy i mniejszości w dostępie do możliwości oferowanych przez programy, a także poprzez umożliwianie organizatorom projektów i uczestnikom podejmowanie interakcji z osobami reprezentującymi różne środowiska.

W ramach sieci upowszechniania wiedzy o radykalizacji postaw 63 wspierane będą wysiłki nauczycieli, osób pracujących z młodzieżą i ogółu społeczeństwa we wszystkich grupach wiekowych w radzeniu sobie z problemem, jakim są debaty tworzące podziały i stygmatyzująca mowa w szkołach.

–Zdrowie #

Kryzys wywołany przez COVID-19 obnażył konsekwencje 64 istniejących nierówności pod względem stanu zdrowia i dostępu do opieki zdrowotnej, jakich doświadczają osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych 65 . Rasizm powoduje traumę, a zatem może mieć również wpływ na zdrowie psychiczne ludzi. UE będzie chciała zaradzić tym nierównościom za sprawą nowego programu UE dla zdrowia i europejskiego planu walki z rakiem, uwzględniając szczególne potrzeby różnych grup społecznych. Wymiana najlepszych praktyk między pracownikami służby zdrowia w całej UE i rozmowy z organizacjami pacjentów i przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego pomogą wypracować podejście ukierunkowane na pacjenta i uwzględniające szczególne potrzeby osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych. Na platformie polityki zdrowotnej UE 66 szczególną uwagę będzie się zwracać na zmniejszanie nierówności ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne. Platforma będzie umożliwiała społeczeństwu obywatelskiemu kierowanie wniosków do Unii Europejskiej i decydentów na poziomie krajowym odpowiedzialnych za politykę zdrowotną. Działająca przy Komisji grupa sterująca ds. promocji zdrowia, profilaktyki chorób i zarządzania chorobami niezakaźnymi 67 zostanie poproszona o wybranie najlepszych praktyk dotyczących uwzględniania osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych w strategiach dotyczących profilaktyki zdrowotnej, które zostaną rozbudowane dzięki wsparciu z budżetu UE. Uzupełnieniem mogą być dodatkowe projekty badawcze realizowane w ramach programu „Horyzont Europa”. Należy przeprowadzić prace badawcze na temat społeczno-ekonomicznych czynników determinujących stan zdrowia z punktu widzenia pochodzenia rasowego.

–Możliwości mieszkaniowe #

Osoby doświadczające dyskryminacji rasowej są bardziej narażone na złe warunki mieszkaniowe i na segregację ze względu na miejsce zamieszkania 68 . Dyskryminacja na rynku mieszkaniowym 69 pogłębia segregację 70 i powoduje efekt domina: wpływa na możliwości w zakresie edukacji i zatrudnienia, a w przypadku rodzin z dziećmi ma szkodliwy wpływ na rozwój dzieci.

Za środki 71 zapobiegania lub zaradzenia segregacji społecznej i segregacji ze względu na miejsce zamieszkania odpowiadają przede wszystkim władze krajowe i lokalne 72 . Najważniejszym narzędziem w latach 2021-2027 służącym wspieraniu działań na rzecz mieszkań bez segregacji i zapewnieniu dostępu do powszechnych, wysokiej jakości usług propagujących włączenie społeczne pozostaną fundusze polityki spójności 73 .

Ogromne znaczenie będzie nadal miało przestrzeganie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Wsparcie finansowe nie będzie przyznawane dla działań, które prowadzą do powstania nowych form segregacji.  Fala renowacji zainicjowana przez Komisję przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej w mieszkaniach socjalnych i innych lokalach, których właściciele mają niskie dochody.

3.Rasizm strukturalny – zaradzenie podstawowemu problemowi #

Rasizm jest często głęboko zakorzeniony w naszych społeczeństwach, w naszej historii, kulturze i normach społecznych. Można go dostrzec w tym, jak funkcjonuje społeczeństwo, kto ma władzę, jak przebiegają kontakty między obywatelami a władzami państwa i służbami użyteczności publicznej.

Rasizm może być nieświadomy i często przejawia się nieuwzględnianiem interesów osób doświadczających rasizmu, niekoniecznie bezpośrednimi próbami wykluczenia takich osób.

Wpływ rasizmu strukturalnego może być równie głęboki i szkodliwy, jak w przypadku rasizmu ze strony indywidualnych osób, dlatego należy przyznać, że istnieje, i trzeba mu zaradzić, stosując proaktywne strategie. Spojrzenie na problem w sposób przekrojowy pozwala lepiej zrozumieć rasizm strukturalny i wypracować bardziej skuteczne odpowiedzi.

3.1.Przełomowe strategie #

Zwalczanie stereotypów i szerzenie wiedzy na temat historii #

Zdarza się, że stereotypy są obecne od wieków, mocno wpływają na postawy i wzajemnie się napędzają. Zbyt często stereotypy pogłębiają się z powodu tendencji do podziałów społecznych, w wyniku których mniejszości są – pod względem społecznym, ale też fizycznym – umieszczane w innych przestrzeniach niż większość.

Uprzedzeniom i stereotypom można w pierwszej kolejności zaradzić przez przyznanie, że rasizm jest zakorzeniony w historii. Kolonializm, niewolnictwo i Holokaust są częścią naszej historii i mają daleko idące konsekwencje dla dzisiejszego społeczeństwa. Ważnym elementem działań zachęcających do włączenia i zrozumienia jest pamięć: UE powinna na przykład wyraźnie obchodzić kluczowe dni upamiętniające ofiary rasizmu, takie jak Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Zniesienie  Niewolnictwa 74 , zgodnie z propozycją Parlamentu Europejskiego 75 . W programowaniu nauczania 76 przygotowanym przez Radę Europy kładzie się nacisk na historię i jej nauczanie. W lipcu 2020 r. Rada Europy przyjęła zalecenie, w którym wzywała do włączenia historii Romów lub grupy etnicznej Trawelerzy do programów nauczania i materiałów dydaktycznych.

W ramach działania UE w obszarze kultury i wartości, w programach „Kreatywna Europa” i „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości” oferowane będzie wsparcie dla projektów, których celem jest usunięcie barier i zachęcanie do włączenia społecznego i uczestnictwa grup niedostatecznie reprezentowanych i defaworyzowanych. Położony zostanie nacisk na takie zagadnienia, jak miejsce mniejszości w społeczeństwie europejskim i historyczna spuścizna kolonializmu.

Negatywne stereotypy może pogłębić sposób przedstawiania osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych w mediach i kwestia, czy są oni w ogóle reprezentowani, a także niedostateczna reprezentacja w zawodach związanych z mediami. Niezależne i pluralistyczne media są niezbędne, aby zapewnić wyważoną demokratyczną debatę. W budowaniu inkluzywnych społeczeństw ważne jest promowanie wyważonej i pozytywnej narracji, pogłębianie świadomości i poszerzanie wiedzy wśród dziennikarzy, a także dbanie o umiejętność korzystania z mediów. Na podstawie seminariów o Romach 77 Komisja opracuje serię seminariów o stereotypach rasowych i etnicznych. Takie seminaria będą adresowane do dziennikarzy, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i przedstawicieli osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych. Poza tym Komisja wspólnie z Europejską Federacją Dziennikarzy pracuje nad serią seminariów, które mają być dostępne w internecie na początku 2021 r. Ich celem jest pogłębianie świadomości i propagowanie wyważonej narracji o Muzułmanach i islamie. Z podobnymi wyzwaniami, takimi jak niedostateczna reprezentacja wśród twórców filmowych lub stereotypy w innej twórczości kulturalnej, mierzą się sektor kultury i sektor kreatywny. Jednocześnie branże te mogą być potężnym narzędziem służącym promowaniu równości, różnorodności i włączenia.

Począwszy od 2021 r. Komisja, w oparciu o wnioski wyciągnięte z poprzednich inicjatyw, będzie promowała szerzenie wiedzy za pomocą ukierunkowanych działań informacyjnych. Działania te będą polegały m.in. na docieraniu do osób piastujących ważne stanowiska w polityce, sporcie, biznesie lub kulturze oraz zachęcanie organizacji o dużym zasięgu do udzielania wsparcia.

Jednym z celów dezinformacji mogą być mniejszości i podsycanie społecznego niepokoju. Liczne tego przykłady można było dostrzec w trakcie pandemii COVID-19 78 . Prace Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych na rzecz wspierania weryfikatorów informacji i naukowców w przeciwdziałaniu dezinformacji będą się koncentrowały przede wszystkim na dezinformacji i teoriach spiskowych, które są wymierzone przeciwko mniejszościom. Ważnym elementem kampanii na rzecz umiejętności korzystania z mediów jest również minimalizowanie zagrożenia w postaci narracji stanowiącej dyskryminację rasową, szerzonej poprzez dezinformację. Powyższe cele przyświecają też projektom dotyczącym „powszechnej umiejętności korzystania z mediów” 79 . Prace te będą kontynuowane w zapowiadanym europejskim planie działania na rzecz demokracji i planie działania w dziedzinie mediów i usług audiowizualnych.

UE w swoich działaniach w dziedzinie sportu również priorytetowo traktuje projekty, które zwalczają stereotypy i promują włączenie społeczne poprzez sport. Między innymi w tym celu UE współpracuje z kluczowymi organizacjami, takimi jak Unia Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA) i Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) 80 . Program Erasmus+ na lata 2021-2027 81 kładzie szczególny nacisk na sport masowy 82 , aby ułatwić osobom ze wszystkich środowisk, również tych należących do mniejszości etnicznych i rasowych, udział w zajęciach sportowych.

Obszarem o wielkim potencjale, jeśli chodzi o promowanie włączenia i walkę z rasizmem jest sektor kultury, począwszy od muzyki, przez kino po sztuki widowiskowe.

Prawidłowe dane na potrzeby świadomych decyzji politycznych #

Prawidłowe i porównywalne dane mają ogromne znaczenie, gdyż umożliwiają decydentom i opinii publicznej ocenić skalę i charakter dyskryminacji i pomagają opracowywać, dostosowywać, monitorować i oceniać strategie. Konieczny jest podział danych według pochodzenia etnicznego lub rasowego 83 .

Takich danych jest jednak niewiele w porównaniu z danymi na temat innych powodów dyskryminacji, takich jak płeć, niepełnosprawność i wiek. Przeszkodą w gromadzeniu takich danych są trudności z ustaleniem wspólnej metodologii: niektóre państwa członkowskie zbierają takie dane, z kolei inne celowo tego unikają.

W rezultacie w wielu badaniach analizuje się przede wszystkim postrzeganie dyskryminacji lub wykorzystuje się wartości przybliżone, takie jak obywatelstwo lub państwo urodzenia. Zasadniczym warunkiem skutecznych działań jest gromadzenie wiarygodnych i porównywalnych danych na poziomie unijnym i krajowym.

Ważną rolę odgrywa FRA, na przykład współpracuje z Komisją na rzecz wspierania państw członkowskich, które dążą do usprawnienia gromadzenia i rejestrowania danych dotyczących przestępstw z nienawiści.

W ciągu najbliższych dwóch lat FRA przeprowadzi nowe badania dotyczące sytuacji migrantów i ich potomków oraz dyskryminacji i przestępstw z nienawiści przeciwko Żydom. Badania Eurobarometr na temat dyskryminacji 84 będą nadal prowadzone okresowo, tak aby monitorować na przestrzeni czasu zmiany postaw i sposobów postrzegania.

Organy ds. równości mogą podjąć korzystną współpracę i zweryfikować własne systemy gromadzenia danych, usunąć bariery na drodze do skuteczności lub porównywalności i interoperacyjności oraz rozważyć, w jaki sposób mogą udoskonalić i skoordynować proces gromadzenia danych. Komisja będzie wspierała wysiłki na rzecz takiej koordynacji.

Nowe podejście do gromadzenia danych dotyczących równości wymaga jednak znacznie ważniejszego kroku. Postępy w wypracowaniu wspólnego zbioru danych mogą się dokonać pod warunkiem, że w pełni będą respektowane normy konstytucyjne, unijne przepisy dotyczące ochrony danych i Karta praw podstawowych Unii Europejskiej.

Należy zagwarantować, aby wrażliwe dane dotyczące równości nie mogły być skojarzone z osobą, której te dane dotyczą. Oznacza to pełne przestrzeganie przepisów o ochronie danych, w szczególności w celu ograniczenia wszelkich potencjalnych zagrożeń związanych z niewłaściwym stosowaniem lub nadużyciami.

Komisja zorganizuje okrągły stół na temat danych dotyczących równości, a do udziału w nim zaprosi kluczowe zainteresowane strony 85 , które przeanalizują przeszkody utrudniające gromadzenie danych na temat pochodzenia rasowego i etnicznego i ustalą, jak wypracować bardziej jednolite podejście, m.in. do danych przekrojowych dotyczących na przykład religii lub poglądów i płci. Państwa członkowskie powinny, dążyć do gromadzenia danych segregowanych ze względu na pochodzenie rasowe i etniczne i jednocześnie w pełni uwzględniać krajowe uwarunkowania, tak aby dane te pokazywały zarówno subiektywne doświadczanie dyskryminacji i represji, jak i strukturalne aspekty rasizmu i dyskryminacji.

Dane te powinny być kompleksowe, rzetelne, prawidłowe i aktualne; włączone do badań unijnych i krajowych; reprezentatywne i porównywalne 86 .

W 2021 r. Eurostat wprowadzi do badania aktywności ekonomicznej ludności UE specjalny moduł dotyczący sytuacji migrantów na rynku pracy. W module tym uwzględnione zostaną aspekty dotyczące dyskryminacji w miejscu pracy.

3.2.Ramy na potrzeby realizacji: stosowanie narzędzi UE w ich pełnym zakresie #

Działania na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym #

–Krajowe plany działania #

Rasizmowi należy przeciwdziałać na wszystkich szczeblach i w sposób całościowy. Krajowe plany działania to dla państw członkowskich sprawdzony sposób na zapewnienie skutecznej reakcji na rasizm i dyskryminację rasową i jednocześnie na dostosowywanie konkretnych działań do ich sytuacji wewnętrznej. Jak wynika jednak z niedawnego sprawozdania FRA, tylko około połowa państw członkowskich ma już takie plany 87 . Komisja zachęca wszystkie państwa członkowskie do opracowania i przyjęcia krajowych planów działania przeciwko rasizmowi i dyskryminacji rasowej. Krajowe plany działania, oprócz tego, że zawierają wytyczne, jak przeciwdziałać rasizmowi w danym kraju, mogłyby również posłużyć państwom członkowskim do wymiany dobrych praktyk.

Komisja proponuje współpracę z państwami członkowskimi przy ustalaniu wspólnych przewodnich zasad dotyczących krajowych planów działania, przy dużym zaangażowaniu ze strony społeczeństwa obywatelskiego i organów ds. równości. Do końca 2021 r. Komisja przedstawi główne zasady i elementy wymagane przy sporządzaniu skutecznych krajowych planów działania 88 . Mogą one stać się dla wszystkich państw członkowskich podstawą opracowania i dostosowania krajowych planów działania do końca 2022 r.

Wspólne zasady przewodnie mogłyby zakładać, że krajowe plany działania:

• będą obejmować obszary polityki 89 określone w niniejszym planie działania na poziomie UE, takie jak ustawodawstwo przeciwdziałające rasizmowi, zwalczanie dyskryminacji ze strony organów ścigania lub promowanie niedyskryminacji w dostępie do edukacji i kształcenia zawodowego, zatrudnienia, opieki zdrowotnej i mieszkań; będą opierać się na kompleksowej ocenie działań potrzebnych na krajowym poziomie we wszystkich obszarach określonych w niniejszym planie działania;
• będą dopasowane do sytuacji społecznej, historycznej i kulturowej i specyfiki danego kraju 90 , aby wypełniać najbardziej palące potrzeby;
• będą włączać władze lokalne i regionalne, a także społeczeństwo obywatelskie i organy ds. równości w ich opracowywanie, realizację i ocenę;
• będą obejmować gromadzenie danych i ustalanie wskaźników do pomiaru postępów;
• będą opierać się na praktycznych wytycznych 91 Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka, a także ustalonych kluczowych elementach i zasadach opracowywania takich planów.

Komisja zachęca państwa członkowskie do składania regularnych sprawozdań na temat realizacji krajowych planów działania. Takie sprawozdania będą miały duże znaczenie dla wymiany dobrych praktyk, wzajemnego uczenia się i oceny postępów na poziomie unijnym i krajowym. Komisja proponuje składanie regularnych sprawozdań na temat realizacji krajowych planów działania przeciwko rasizmowi, przy czym pierwsze takie sprawozdanie miałoby zostać złożone pod koniec 2023 r.

–Mobilizacja na poziomie regionalnym i lokalnym i wywieranie znaczącego wpływu w terenie #

Organy na poziomie lokalnym mają duże doświadczenie w opracowywaniu skutecznych strategii zwalczania rasizmu i w budowaniu sieci 92 . Komisja będzie w dalszym ciągu wspierać takie strategie i sieci 93 . Na przykład zagadnienia te można by poruszyć w programie URBACT (wspieranym ze środków polityki spójności i zrzeszającym decydentów ds. obszarów miejskich). Omawiane zadania można by również realizować we współpracy z siecią dużych miast europejskich (EUROCITIES) i kierowaną przez UNESCO europejską koalicją przeciwko rasizmowi 94 . Jako platformy lub modele do dalszego opracowywania działań na poziomie miast, promujących równość rasową mogłyby służyć inne lokalne inicjatywy, takie jak Międzynarodowy program współpracy miejskiej (IUC) 95 lub Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii 96 . Inicjatywy te mogłyby również wspierać włączenie społeczne w obszarach takich, jak przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu lub dostęp do przyzwoitych warunków mieszkaniowych.

Przy realizowaniu projektów w ramach sieci miast 97 należy priorytetowo traktować podnoszenie świadomości i pogłębianie wiedzy na temat roli osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych w europejskim społeczeństwie i europejskiej kulturze. Aby docenić i uwidocznić wysiłki miast w kierunku wdrożenia solidnych strategii dotyczących włączenia na poziomie lokalnym, Komisja będzie co roku wyznaczała europejską stolicę (europejskie stolice) włączenia i różnorodności.

Obszary wiejskie mierzą się ze szczególnymi wyzwaniami, takimi jak oddalenie, względnie wysoki odsetek osób przyjezdnych wśród ludności (są one często pierwszym miejscem, do którego przybywają migranci), ewentualny brak podstawowych usług i infrastruktury oraz wyższe wskaźniki ubóstwa i bezrobocia. Fundusze UE uzupełniają działania krajowe mające na celu sprostanie wyzwaniom społeczności wiejskich znajdujących się w trudnej sytuacji 98 . Wyzwaniom tym UE będzie się starać zaradzić w ramach przyszłej długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich.

–Praca w sektorze prywatnym #

Organizacje przedsiębiorców i indywidualne przedsiębiorstwa mają do odegrania bardzo ważną rolę w zagwarantowaniu niedyskryminacji, różnorodności i włączenia. Podpisując karty różnorodności 99 , organizacje dobrowolnie zobowiązują się do tworzenia i utrzymywania środowiska pracy sprzyjającego włączeniu zatrudnionych pracowników, bez względu na ich płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię, wiek, niepełnosprawność czy orientację seksualną. Podczas zaplanowanego na maj 2021 r. Europejskiego Miesiąca Kart Różnorodności Komisja zorganizuje wydarzenie na wysokim szczeblu. Do udziału w nim zaprosi decydentów, dyrektorów generalnych przedsiębiorstw będących sygnatariuszami karty różnorodności i inne zainteresowane strony, aby przeanalizować i promować kwestię uwzględnienia pochodzenia rasowego i etnicznego w strategiach wspierających różnorodność. Następnie opracowany zostanie internetowy zestaw narzędzi mający pomóc przedsiębiorstwom w ocenie ich wewnętrznej różnorodności i strategii wspierających różnorodność w oparciu o odpowiednio dostosowywane badania wśród pracowników, kwestionariusz pobierany ze strony internetowej i zalecenia, jak poprawić różnorodność w swojej organizacji na podstawie wyników wspomnianej oceny.

Włączenie w główny nurt #

Uwzględnienie aspektu równości na etapie opracowywania strategii dotyczących różnych kwestii, takich jak włączenia społecznego, sztucznej inteligencji, Zielonego Ładu, włączenia cyfrowego, przeciwdziałania mowie nienawiści, polityki migracyjnej, oznacza również zapewnienie, aby UE i krajowe strategie służyły wszystkim obywatelom, bez względu na ich pochodzenie rasowe lub etniczne. Komisja będzie dążyć do tego, aby we wszystkich unijnych strategiach, przepisach prawnych i programach finansowania uwzględniano walkę z dyskryminacją motywowaną określonymi przesłankami i ich wzajemne powiązania z innymi przesłankami dyskryminacji, takimi jak płeć, niepełnosprawność, wiek, religia lub orientacja seksualna. Jednym z zadań nowej wewnętrznej grupy zadaniowej ds. równości jest dopilnowanie, aby pod uwagę brano wszystkie obszary polityki. Aby wspierać wszystkie podmioty zaangażowane w uwzględnianie aspektu równości na każdym etapie interwencji UE, opracowane zostaną wytyczne i szkolenia dotyczące włączania w główny nurt. W całym cyklu polityki Komisji promowane będą bardziej aktywne konsultacje z organizacjami reprezentującymi osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych. Zachęca się pozostałe instytucje UE i organy krajowe do współpracy na rzecz skutecznych narzędzi i praktyk dotyczących włączania w główny nurt. Przy pomocy Instrumentu Wsparcia Technicznego państwa członkowskie będą mogły zwracać się o wsparcie techniczne przy włączaniu aspektu równości do procesów decyzyjnych i reform.

Uruchomienie finansowania UE #

Budżet unijny wspiera i będzie wspierać osiąganie celów dotyczących równości, zarówno poprzez ukierunkowane działania, jak i włączenie w główny nurt. Przemyślane programy, skuteczna realizacja i inteligentne połączenie finansowania z solidnymi ramami prawnymi mogą pomóc w maksymalnym wykorzystaniu dostępne zasobów, gwarantując, że środki finansowe dotrą do najbardziej potrzebujących. Wniosek Komisji dotyczący kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF) stwarza szereg cennych możliwości wspierania z pomocą finansowania UE idei niedyskryminacji oraz osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych. Powołano nowy program „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości”, który ma konkretne cele w zakresie zwalczania dyskryminacji, rasizmu i ksenofobii; do wspierania inwestycji promujących równość i włączenie przyczynią się także inne fundusze, takie jak program „Horyzont Europa”.

W ramach Next Generation EU nowy Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności będzie wspierał inwestycje i reformy niezbędne do trwałej odbudowy oraz odporność gospodarczą i społeczną, a także spójność społeczną 100 . Wsparcie to umożliwi państwom członkowskim promowanie integracji słabszych grup społecznych, w tym Romów i innych osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych.

Kluczowymi podmiotami w walce z rasizmem i dyskryminacją są organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Komisja dąży nie tylko do zapewnienia aktywnej współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, ale również do udzielania pomocy przy uzyskiwaniu wsparcia finansowego dla organizacji pozarządowych i organizacji społeczności lokalnych. W tym celu Komisja będzie dążyła do stworzenia silnej kultury partnerstwa z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego w celu promowania włączenia społecznego, praw podstawowych i równości począwszy od etapu opracowywania polityki do momentu jej realizacji. Komisja zachęca państwa członkowskie do podjęcia takich samych działań.

W związku z tym, że większość budżetu UE jest wykonywana przez państwa członkowskie 101 , odgrywają one kluczową rolę w opracowywaniu ukierunkowanych strategii politycznych i w maksymalnym wykorzystaniu programów finansowania w celu wspierania osób doświadczających rasizmu i dyskryminacji. Zachęca się państwa członkowskie do zaspokajania tych potrzeb w trakcie korzystania ze środków finansowych w ramach WRF i Next Generation EU. Komisja będzie dążyła do tego, aby w przyszłych umowach o partnerstwie i planach wspólnej polityki rolnej należycie uwzględniano specyficzne dla poszczególnych krajów wyzwania w dziedzinie integracji i dyskryminacji oraz aby środki promujące równość i integrację były wdrażane za pośrednictwem programów operacyjnych. Służą temu również warunki podstawowe mające zastosowanie do konkretnych funduszy UE na lata 2021–2027 zaproponowanych przez Komisję, których celem jest poszanowanie praw podstawowych 102 , w tym niedyskryminacji, a także równość Romów, ich włączenie i uczestnictwo 103 .

Zwalczanie rasizmu i dyskryminacji w obszarze polityki zewnętrznej #

Rasizm to problem o wymiarze globalnym. Ważne jest, aby wewnętrzne i zewnętrzne działania UE mające na celu zapobieganie rasizmowi i jego zwalczanie były spójne i wzajemnie się wzmacniały. Walka z rasizmem i dyskryminacją na jakimkolwiek tle jest podstawowym celem unijnego programu działań na rzecz praw człowieka w stosunkach zewnętrznych i jako taka znajduje odzwierciedlenie w odpowiednich umowach międzynarodowych UE i dokumentach dotyczących polityki działań zewnętrznych, w tym w planie działania dotyczącym praw człowieka i demokracji na lata 2015-2019 104 , i zostanie uwzględniona w kolejnym planie działania na lata 2020–2024, który ma zostać przyjęty w ostatnim kwartale 2020 r. Wytyczne UE w sprawie praw człowieka dotyczące niedyskryminacji w działaniach zewnętrznych przyjęte przez Radę w 2019 r. zawierają wytyczne koncepcyjne i operacyjne dla instytucji UE i państw członkowskich w walce z rasizmem i dyskryminacją rasową 105 .

UE zachęca również kraje objęte procesem rozszerzenia do przestrzegania dorobku prawnego UE w zakresie zwalczania dyskryminacji, rasizmu i ksenofobii. Rolę w zwalczaniu dyskryminacji i rasizmu odgrywa również polityka handlowa UE 106 .

Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej odgrywa zasadniczą rolę w walce UE z rasizmem w ramach współpracy dwustronnej i dialogu politycznego z krajami partnerskimi oraz organizacjami regionalnymi i międzynarodowymi. Kryzys związany z COVID-19 prawdopodobnie jeszcze bardziej pogłębi nierówności, w szczególności w obszarze zdrowia, ponieważ osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych oraz uchodźcy są bardziej narażeni na skutki pandemii 107 . Wysoki poziom nierówności stanowi również przeszkodę dla zrównoważonego rozwoju i realizacji Agendy 2030 i celów zrównoważonego rozwoju.

Wartości, takie jak walka z rasizmem, niedyskryminacja i równość, we wszystkich ich aspektach, są – jeśli chodzi o wsparcie finansowe – mocno osadzone w Europejskim Instrumencie na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka i stanowią przekrojowy priorytet 108 instrumentu będącego jego kontynuacją, tj.: Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej.

Pogłębiające się nierówności są zjawiskiem globalnym, co sprawia, że coraz ważniejsze staje się tworzenie partnerstw międzynarodowych, aby wspólnie i spójnie stawić czoła tym wyzwaniom. Komisja i Wysoki Przedstawiciel, w oparciu o te solidne ramy działań zewnętrznych, będą dążyć do dalszego zacieśniania partnerstw z kluczowymi partnerami międzynarodowymi, regionalnymi i dwustronnymi w kierunku odnowionego podejścia do programu antyrasistowskiego.

3.3 Akcja pozytywna UE: słuchanie i działanie #

Akcja pozytywna może odegrać ważną rolę w zaradzeniu brakowi znaczącej równości w społeczeństwach: sama równość formalna może nie uwzględniać szczególnych potrzeb niektórych grup społeczeństwa. Można podejmować działania mające na celu zrekompensowanie niekorzystnej sytuacji, na którą narażone są osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych. Prawo UE nie uniemożliwia państwom członkowskim przyjmowania szczególnych środków w celu uniknięcia lub zrekompensowania niedogodności związanych z dyskryminacją ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, jeżeli istnieje zapewnienie ochrony.

Zachęca się również państwa członkowskie do określenia sposobów promowania obowiązków w zakresie uwzględniania kwestii równości w codziennej działalności organów publicznych. Prawne obowiązki sektora publicznego w zakresie promowania równości w sposób aktywny i systematyczny, zwane również ustawowymi obowiązkami w zakresie równości 109 , stawiają równość w centrum polityki publicznej. Mają one znaczenie dla organów publicznych jako jednostek odpowiedzialnych za wyznaczanie kierunków polityki, usługodawców, pracodawców oraz nabywców towarów i usług. Stwierdzono 110 , że takie obowiązki umożliwiają skuteczne i aktywne podejście do eliminacji dyskryminacji i promowania równości. Komisja będzie nadal ułatwiała wymianę dobrych praktyk wśród państw członkowskich w zakresie stanowienia prawa i wykonywania ustawowych obowiązków.

Niewykluczające demokracje #

Przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. wzrosła świadomość przeszkód na drodze do demokratycznego uczestnictwa i reprezentacji grup podatnych na marginalizację, takich jak osoby należące do mniejszości rasowych lub etnicznych 111 . Przeszkodą w osiągnięciu niewykluczającej demokracji są wyzwania prawne i administracyjne, bariery w dostępie i trudności instytucjonalne. W sprawozdaniu w sprawie wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. 112 stwierdzono, że konieczne są dalsze postępy. Komisja zasygnalizowała, że zamierza współpracować z europejskimi partiami politycznymi, Europejską Siecią Współpracy ds. Wyborów i Społeczeństwa Obywatelskiego w celu zwiększenia uczestnictwa 113 , co będzie częścią prac w ramach europejskiego planu działania na rzecz demokracji i przyszłego sprawozdania Komisji na temat obywatelstwa UE. Jest to również dziedzina, w której gromadzenie danych na temat demokratycznego uczestnictwa mniejszości miałoby kluczowe znaczenie dla określenia skali problemu, przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych i wymogów ochrony danych 114 .

Nowe struktury pozwalające słuchać i uczyć się: stałe ramy wymiany #

W swoich wytycznych politycznych przewodnicząca Ursula von der Leyen podkreśliła, że Możemy mieć różne poglądy, możemy należeć do różnych grup mniejszościowych, ale musimy słuchać się nawzajem, uczyć się od siebie i popierać tę różnorodność. Decydenci w instytucjach UE i państwach członkowskich muszą pozostawać w kontakcie z ludźmi, którzy na co dzień doświadczają rasizmu, i wyciągać wnioski na podstawie ich doświadczeń. Komisja priorytetowo traktować będzie wysłuchanie osób doświadczających rasizmu i dyskryminacji oraz będzie wdrażała i monitorowała niniejszy plan działania z udziałem takich osób. W tym celu Komisja przewiduje regularne konsultacje i dialog z państwami członkowskimi, organami ds. równości i przedstawicielami szczebla lokalnego, a także z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego reprezentującymi osoby narażone na rasizm i dyskryminację. Dialogi te obejmą nie tylko ukierunkowane środki zapowiedziane w niniejszym planie działania, ale także będą miały zasadnicze znaczenie dla włączania perspektywy osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych do wszystkich obszarów polityk UE.

Oznacza to dotarcie do podmiotów społeczeństwa obywatelskiego w terenie i nawiązanie z nimi bliższych kontaktów. Komisja będzie regularnie, co najmniej dwa razy w roku, spotykać się z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego zaangażowanymi w walkę z rasizmem na szczeblu europejskim, krajowym i lokalnym, aby podsumować postępy w walce z rasizmem. W dialog ten należy włączyć również przedstawicieli sieci diaspory, partnerów społecznych 115 , partii politycznych, przedsiębiorstw, organizatorów kształcenia i szkolenia, pracowników socjalnych, pracowników służby zdrowia, środowisk akademickich, organizacji kulturalnych i sportowych, a także organizacji młodzieżowych. Podczas dialogu należy w szczególności udzielić głosu podmiotom oddolnym, które dysponują wiedzą fachową i doświadczeniem. Pozwoli to określić właściwy sposób postępowania.

Jeśli chodzi o ekspertów, realizacja planu działania powinna nabrać znaczenia dla istniejących grup wysokiego szczebla 116 . Będą one stanowić fora dyskusji, wymiany i wzmocnionej koordynacji i współpracy między organami krajowymi, społeczeństwem obywatelskim i organami ds. równości.

Ponadto Komisja wyznaczy koordynatora ds. przeciwdziałania rasizmowi. Koordynator będzie ściśle współpracować z osobami należącymi do mniejszości rasowych lub etnicznych i informować Komisję o ich problemach. Ponadto będzie współpracował z państwami członkowskimi, Parlamentem Europejskim, społeczeństwem obywatelskim i środowiskiem akademickim nad wzmocnieniem działań politycznych przeciwdziałających rasizmowi. Do zadań koordynatora należeć będzie również współpraca ze służbami Komisji nad realizacją polityki Komisji w zakresie zapobiegania rasizmowi i zwalczania rasizmu.

Konferencja w sprawie przyszłości Europy umożliwi obywatelom ze wszystkich środowisk i wszystkich zakątków Unii dyskusję na tematy ważne dla nich samych, m.in. na temat praw podstawowych i wartości UE, które mają zasadnicze znaczenie dla Unii i jej przyszłości.

Walka z rasizmem w UE wymaga najwyższej uwagi ze strony polityków. Komisja zorganizuje szczyt przeciwko rasizmowi z udziałem instytucji UE, państw członkowskich, społeczeństwa obywatelskiego, organów ds. równości i organizacji lokalnych. Szczyt odbędzie się z okazji Międzynarodowego Dnia Walki z Dyskryminacją Rasową przypadającego na 21 marca 2021 r. Komisja będzie obchodziła ten dzień każdego roku.

4. Własne zasoby ludzkie UE #

Komisja Europejska musi dawać przykład jako pracodawca. Aby być nowoczesną organizacją, Komisja potrzebuje siły roboczej reprezentatywnej dla całego naszego społeczeństwa.

W ramach mandatu obecnej Komisji realizowane będą nowe działania 117 mające na celu promowanie różnorodności i zapewnienie wszystkim ludziom miejsca pracy wolnego od dyskryminacji i sprzyjającego włączeniu, bez względu na ich pochodzenie rasowe lub etniczne czy kolor skóry. Wszystkie te działania będą stanowić część szerszego zestawu środków przewidzianych w przyszłej strategii dotyczącej zasobów ludzkich, która nada kierunek modernizacji Komisji jako administracji publicznej. W Dyrekcji Generalnej ds. Zasobów Ludzkich i Bezpieczeństwa powstanie Biuro ds. Różnorodności i Włączenia, którego zadaniem będzie nadzorowanie opracowywania wszystkich stosownych działań i ich realizacji. Biuro będzie również pojedynczym punktem kontaktowym dla wszystkich ekspertów i służb, które przyczyniają się do zwiększenia różnorodności, równości i włączenia we wszystkich departamentach Komisji.

Dane dotyczące różnorodności pracowników Komisji zostaną po raz pierwszy zgromadzone za pomocą specjalnego badania dotyczącego różnorodności i włączenia, które będzie dobrowolne i anonimowe. Jego wyniki posłużą do opracowania polityki i środków opartych na dowodach w ramach strategii dotyczącej zasobów ludzkich. Badanie obejmie wszystkie kategorie pracowników i wszystkie możliwe przyczyny dyskryminacji, w tym dane dotyczące pochodzenia rasowego i etnicznego pracowników, przy zachowaniu pełnej zgodności z przepisami o ochronie danych. Posłuży ono do pomiaru postępów w przyszłości. Inne instytucje i organy UE mogłyby podjąć podobne kroki 118 .

Zobowiązanie do wspierania różnorodności dotyczy wszystkich szczebli organizacji, a zatem obejmuje pracowników we wszystkich grupach funkcyjnych i grupach zaszeregowania. Kluczowymi instrumentami w tym zakresie są procedury rekrutacji i selekcji w instytucjach UE.

Proces selekcji opiera się na zasługach i jest zgodny z polityką równości szans; w ramach tego procesu należy wspierać większą różnorodność wśród kandydatów. W ciągu najbliższych sześciu miesięcy opracowana zostanie strategia ukierunkowanej komunikacji 119 . Do końca 2020 r. Europejski Urząd Doboru Kadr (EPSO) opublikuje zaproszenie zachęcające do współpracy z różnymi organizacjami eksperckimi i stowarzyszeniami reprezentującymi mniejszości oraz zainicjuje sieć organizacji partnerskich zajmujących się różnorodnością utworzoną w celu uzyskiwania informacji na temat możliwości zatrudnienia i konkursów. Sieć ta będzie miała również kluczowe znaczenie dla lepszego zrozumienia istniejących czynników zniechęcających do uznawania instytucji UE za potencjalnych pracodawców. We współpracy z państwami członkowskimi opracowane zostanie narzędzie monitorowania równości i różnorodności w celu zidentyfikowania potencjalnych braków u kandydatów, ewentualnych czynników blokujących i sposobów ich wyeliminowania.

Aby skuteczniej zapobiegać wszelkiej ewentualnej dyskryminacji w procesie rekrutacji, specjaliści ds. zasobów ludzkich będą uczestniczyć w obowiązkowych szkoleniach na temat nieświadomych uprzedzeń i uzyskają dalszą specjalizację w technikach pozyskiwania talentów i prowadzenia wywiadów. Procesy, procedury i narzędzia rekrutacji będą kontrolowane pod względem poszanowania zasad równości i różnorodności w celu zidentyfikowania wszelkiego ewentualnego ryzyka związanego z uprzedzeniami lub dyskryminacją oraz ustalenia koniecznych działań zaradczych. Komisja jest zdecydowana podjąć wszelkie odpowiednie działania, aby zapewnić skuteczne rozwiązanie problemów stwierdzonych podczas takich kontroli pod względem poszanowania zasad równości i różnorodności.

Zaangażowanie Komisji na rzecz różnorodności obejmuje również program staży 120 Komisji Europejskiej (blue book). Komisja skontroluje cały program pod względem poszanowania zasad równości i różnorodności z zamiarem przedstawienia w 2021 r. strategii zawierającej cele szczegółowe dotyczące reprezentacji kandydatów należących do mniejszości rasowych lub etnicznych. Cele te będą uwzględniane przy zaproszeniach do składania kandydatur, które to zaproszenia zostaną opublikowane w 2022 r.

Efekty dodatkowych działań w celu zwiększenia różnorodności personelu Komisji mogą być jednak słabsze, jeżeli samo miejsce pracy nie sprzyja w pełni włączeniu. Komisja wdroży dodatkowe środki na rzecz kultury włączenia. Podkreślona zostanie kluczowa rola kadry kierowniczej wyższego i średniego szczebla, m.in. poprzez uznanie Karty różnorodności i włączenia przewidzianej dla pracowników Komisji Europejskiej 121 za integralną część zobowiązania podjętego przez kierownictwo każdej służby. Wszyscy pracownicy będą regularnie szkoleni w zakresie nieświadomych uprzedzeń, w tym związanych z pochodzeniem rasowym i etnicznym i nakładających się na inne powody dyskryminacji. Specjalna wewnętrzna kampania informacyjna obejmie wszystkie aspekty różnorodności i włączenia, w tym pochodzenie rasowe i etniczne. W ramach działań UE w celu obchodzenia najważniejszych dni pamięci związanych z rasizmem zorganizowane zostaną specjalne akcje uświadamiające dla pracowników, takie jak wydarzenia lub artykuły. W 2021 r. będzie miało miejsce wydarzenie w formie warsztatów „Breaking the silence on racial and ethnic diversity” („Przerwanie milczenia na temat różnorodności rasowej i etnicznej”). W trakcie warsztatów swoimi osobistymi historiami podzielą się kierownicy i pracownicy pochodzący z różnych środowisk rasowych lub etnicznych.

W połączeniu z działaniami zapobiegawczymi w trakcie procesu rekrutacji lub w miejscu pracy nadal ściśle monitorowane będą przypadki dyskryminacji, nierówności lub nietolerancji. Oznacza to, że kandydaci i członkowie personelu nie powinni czuć się zagrożeni, zgłaszając wszelkie ewentualne nieuczciwe, dyskryminujące lub wrogie praktyki. Ramy polityki Komisji dotyczące molestowania są poddawane przeglądowi i będą stanowić ramy zwalczania wszelkich form niemile widzianych zachowań w miejscu pracy, w tym zachowań, które mają swoje korzenie w dyskryminacji rasowej.

Komisja porówna wszystkie swoje działania na rzecz zwiększenia różnorodności i włączenia z działaniami innych organów administracji publicznej, organizacji międzynarodowych i przedsiębiorstw prywatnych oraz podejmie regularny dialog z innymi instytucjami UE. Priorytetowo traktowane będą działania dotyczące kandydatów i pracowników należących do mniejszości rasowych lub etnicznych.

Do 2023 r. Komisja przeprowadzi ocenę skuteczności działań podjętych w celu zwiększenia różnorodności rasowej i etnicznej wśród swoich pracowników.

5.Wniosek #

Rasizm godzi w sedno wartości UE. Kontynuowanie walki z rasizmem w UE jest wspólnym obowiązkiem i wymaga połączonych, zdecydowanych i nieustannych wysiłków. Instytucje UE, państwa członkowskie i agencje UE muszą współpracować z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, partnerami społecznymi i sektorem prywatnym, aby poczynić konkretne postępy na drodze do wyeliminowania tej plagi z naszych społeczeństw.

Komisja zachęca wszystkie stosowne podmioty i zainteresowane strony do zaangażowania się w otwarty, uczciwy i ciągły dialog na rzecz dalszego opracowywania i wdrażania strategii zwalczania rasizmu. W ramach tego dialogu instytucje UE i państwa członkowskie muszą przyjąć nowe podejście do współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, i zapewnić wysłuchanie osób należących do mniejszości rasowych lub etnicznych.

Wdrażanie działań przedstawionych w niniejszym dokumencie będzie monitorowane, zgłaszane będą postępy w ich realizacji, a w razie potrzeby działania te będą dostosowywane. Komisja zwraca się do Parlamentu Europejskiego o regularne omawianie i wspieranie realizacji niniejszego planu działania, a do Rady – o przyjęcie konkluzji w sprawie działań państw członkowskich na rzecz zapobiegania rasizmowi i zwalczania rasizmu. Komisja wzywa państwa członkowskie do przyjęcia swoich krajowych planów działania do końca 2022 r. oraz do maksymalnego wykorzystania wszystkich dostępnych im narzędzi, w szczególności możliwości, jakie niosą ze sobą programy finansowania w ramach WRF i Next Generation EU, aby wspierać osoby doświadczające rasizmu i dyskryminacji. Działając wspólnie, sprawimy, że Unia wolna od rasizmu stanie się rzeczywistością.

(1) #

Bezpośrednia i pośrednia dyskryminacja ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne została zdefiniowana w art. 2 dyrektywy Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne („dyrektywa w sprawie równości rasowej”).

(2)      #

Według Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji przy Radzie Europy rasizm „oznacza przekonanie, że względy takie jak „rasa”, kolor skóry, język, religia, narodowość lub pochodzenie etniczne uzasadniają pogardę dla osoby lub grupy osób lub poczucie wyższości osoby lub grupy osób”

(3)      #

Użycie terminu „pochodzenie rasowe” nie oznacza przyjęcia teorii, które podejmują próbę ustalenia faktu występowania odrębnych ras ludzkich.

(4)      #

Odnośnie do pojęcia pochodzenia etnicznego zob. wyrok z dnia 16 lipca 2015 r., CHEZ Razpredelenie Bułgaria, C‑83/14, EU:C:2015:480, pkt 46

(5)      #

Eurobarometr 2019 r. Dyskryminacja w UE.

(6)      #

Jak stanowi art. 10 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), „Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną”. Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn definiuje „intersekcjonalność” jako „narzędzie analityczne pozwalające na zbadanie, zrozumienie i zareagowanie na sposoby, w jaki płeć i płeć społeczno-kulturowa przecinają się z innymi cechami osobowymi/tożsamością oraz w jaki sposób takie przecięcia (intersekcje) przyczyniają się do indywidualnego doświadczenia dyskryminacji”. Definicja ta odnosi się na równi do wszelkich form dyskryminacji.

(7)      #

Należą do nich komunikat Unia równości: Strategia na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020–2025 (COM(2020)152 final), a także ukierunkowane strategie dotyczące równości Romów oraz osób LGBTI+, które zostaną przygotowane tej jesieni. Ponadto na 2020 r. zaplanowano sporządzenie planu działania UE na rzecz integracji i włączenia społecznego, zaś na 2021 r. – nowej strategii dotyczącej praw osób niepełnosprawnych oraz prace skierowane przeciwko antysemityzmowi.

(8)      #

Dane liczbowe w ramce dotyczą następujących badań przeprowadzonych przez FRA: Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości i dyskryminacji – najważniejsze wyniki (2017 r.) ; Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości i dyskryminacji. Muzułmanie – wybrane ustalenia (2017 r.) ; Doświadczenia i postrzeganie antysemityzmu – Drugie badanie na temat dyskryminacji i przestępstw z nienawiści kierowanych przeciwko Żydom w UE (2018 r.) ; Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości i dyskryminacji. Romowie – wybrane ustalenia (2016 r.) ; Sytuacja osób czarnoskórych w UE (2018 r.) .

(9) #

 FRA:  Drugie Badanie Unii Europejskiej na temat mniejszości i dyskryminacji – najważniejsze wyniki (2017 r.).

(19) #

Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne;

Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.

(49) #

 W szczególności Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+) oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR). W ramach proponowanego EFS+ państwa członkowskie mają przydzielić co najmniej 25 % pochodzącego z EFS+ finansowania na działania wspierające włączenie społeczne, ukierunkowane na osoby najbardziej potrzebujące. Określono ogólny cel, jakim jest 4 % wsparcia dla osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Niezależnie od celu szczegółowego EFS+, na potrzeby integracji społeczności marginalizowanych można wykorzystać kilka innych unijnych instrumentów finansowania.

(67) #

     Zob. https://ec.europa.eu/health/non_communicable_diseases/steeringgroup_promotionprevention_en

(68)      #

(72) #

     W celu zidentyfikowania społeczności marginalizowanych i poddanych segregacji można opracować mapy pokazujące problem ubóstwa na poziomie 3 lub niższym wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych do celów statystycznych (NUTS).

 We wrześniu 2020 r. w ramach europejskiej sieci współpracy ds. wyborów zorganizowane zostanie spotkanie w celu rozpoczęcia dyskusji na temat lepszego gromadzenia danych. Wyniki tych dyskusji zostaną zawarte w sprawozdaniu UE na temat obywatelstwa za 2020 r., zaplanowanym na IV kwartał 2020 r.

(115) #

Komisja oraz partnerzy gospodarczy i społeczni potwierdzili swoje zaangażowanie na rzecz integracji uchodźców i migrantów (Wspólne oświadczenie odnawiające europejskie partnerstwo na rzecz integracji z dnia 7 września 2020 r.) i podkreślili szczególne wyzwania, na jakie narażeni są migranci i uchodźcy w związku z kryzysem wywołanym COVID-19, w szczególności fakt, że zagrożenie w postaci coraz większego rasizmu i ksenofobii może stanowić dodatkową przeszkodę dla ich uczestnictwa w rynku pracy i w życiu całego społeczeństwa. Zob.: https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/legal-migration/european-dialogue-skills-and-migration/european-partnership-integration_en .

(116)      #

W szczególności Unijna Grupa Wysokiego Szczebla ds. Zwalczania Rasizmu, Ksenofobii i Innych Form Nietolerancji oraz Grupa Wysokiego Szczebla ds. Niedyskryminacji, Równouprawnienia i Różnorodności.

(117)     #

Szereg działań wdrożono już w ramach komunikatu Komisji pt. „Lepsze miejsce pracy dla wszystkich: od równych szans do różnorodności integracji”   ( C(2017) 5300 final).

(118) #

Zamiar przyłączenia się do tego programu „Back to School/University” na potrzeby promowania możliwości podjęcia pracy w UE wśród studentów należących do mniejszości etnicznych lub rasowych. Pod koniec 2020 r. odbędą się warsztaty mistrzowskie na temat różnorodności, w których udział weźmie 185 studentów-ambasadorów „EU Careers” ze 140 uczelni wyższych w całej Europie.

(120)      #

Decyzja Komisji C(2005) 458.

(121)      #

Zob. komunikat Komisji .COM(2017) 5300.