Dobro dziecka na pierwszym planie. Komunikat UE towarzyszący zaleceniu Komisji w sprawie zintegrowanych systemów ochrony dziecka z dnia 23 kwietnia 2024 r.

KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 23.4.2024 r.
COM(2024) 188 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Dobro dziecka na pierwszym planie: komunikat towarzyszący zaleceniu Komisji w sprawie zintegrowanych systemów ochrony dziecka #

„Dziecięce głosy powinny być lepiej słyszalne, a to mogłoby zachęcić inne dzieci do mówienia o swoich problemach” (Wypowiedź dziecka z Litwy

OCHRONA DZIECI W EUROPIE I POZA NIĄ JAKO PRIORYTET UE #

W ciągu ostatnich dziesięcioleci życie dzieci w Unii Europejskiej i na świecie poprawiło się pod wieloma względami. Wynika to również z większego dobrobytu, lepszej opieki zdrowotnej i lepszego dostępu do edukacji. Ponieważ stoimy w obliczu szybko zmieniającego się świata, w którym mierzymy się z negatywnymi skutkami, jakie na dzieci wywarła pandemia COVID-19, z nierównością, dyskryminacją, konfliktami czy zmianą klimatu, a także ze światem wirtualnym, podjęliśmy działania na rzecz utrzymania i dalszego wzmacniania praw i jakości życia dzieci w UE i poza nią. Unia Europejska, jej partnerzy europejscy i międzynarodowi oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego wspólnie pracują nad tym, aby – kiedy stawiają czoła tym wyzwaniom i wykorzystują możliwości związane z transformacją ekologiczną, cyfrową i demograficzną – nie pozostawić żadnego dziecka samemu sobie. W ostatnich latach Komisja wprowadziła solidne i kompleksowe ramy prawne, polityczne i pomocowe, w których wyraźnie zobowiązała się do zwiększenia ochrony praw dziecka, ich
promowania i przestrzegania, w szczególności poprzez przyjęcie w marcu 2021 r. kompleksowej strategii UE na rzecz praw dziecka („strategia UE”) i europejskiej gwarancji dla dzieci. W ramach strategii UE wraz z państwami członkowskimi wdraża się szereg środków, w tym środki przeciwko niegodziwemu traktowaniu i wykorzystywaniu dzieci w celach seksualnych w Internecie i poza nim4 oraz działania mające na celu przeciwdziałanie ubóstwu dzieci i wykluczeniu społeczno-ekonomicznemu dzieci w potrzebie, w tym dzieci z niepełnosprawnościami lub dzieci należących do mniejszości i pochodzących ze środowisk migracyjnych. Podjęto również działania w celu lepszego dostosowania systemów wymiaru sprawiedliwości do potrzeb dzieci jako stron postępowania sądowego: ofiar, podejrzanych, oskarżonych lub skazanych, świadków lub innych stron. Ponadto Komisja opracowała środki mające na celu poprawę zdrowia i dobrostanu psychicznego dzieci. Znaczące uczestnictwo
dzieci i konsultacje z nimi, w tym za pośrednictwem unijnej platformy uczestnictwa dzieci są cechą rozpoznawczą strategii UE i stają się uznaną praktyką w UE i poza nią. Strategia UE obejmuje również silny wymiar zewnętrzny, a UE intensyfikuje działania na rzecz promowania, ochrony, przestrzegania i poszanowania praw dziecka na całym świecie, wyeliminowania pracy dzieci, zwalczania małżeństw dzieci, przeprowadzenia znacznych inwestycji w edukację na całym świecie oraz ochrony przed wszelkimi formami przemocy, nadużyć i zaniedbań, w tym w kontekście działań związanych z pomocą humanitarną. UE wspiera również uczestnictwo dzieci i młodzieży na szczeblu globalnym za pośrednictwem

Planu działania na rzecz młodzieży w ramach działań zewnętrznych6 Wytyczne UE w sprawie dzieci w konfliktach zbrojnych7 są obecnie poddawane przeglądowi – ma to na celu zapobieganie szkodliwym praktykom stosowanym wobec dzieci w konfliktach zbrojnych, reagowanie na nie oraz ich wyeliminowanie. Chociaż poczyniono znaczne postępy w walce z przemocą wobec dzieci, zjawisko to pozostaje wyzwaniem na wielu szczeblach zarówno w UE, jak i poza nią. Położenie kresu wszelkim formom przemocy wobec dzieci, w tym poprzez stworzenie i wzmocnienie zintegrowanych systemów ochrony dziecka, jest imperatywem moralnym i prawnym. Jest to także strategiczna inwestycja w przyszłość naszych społeczeństw.

OCHRONA DZIECI: IMPERATYW I STRATEGICZNA INWESTYCJA  SPOŁECZNA #

Przemoc może przybierać różne formy i obejmować wszelkie rodzaje przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych – w świecie rzeczywistym, w Internecie lub w światach wirtualnych. Przemoc ta obejmuje przemoc domową, handel ludźmi, niegodziwe traktowanie w celach seksualnych, przemoc ze względu na płeć (w tym okaleczanie żeńskich
narządów płciowych i małżeństwa dzieci), a także wszelkie formy nękania i kar cielesnych. Dzieci są również narażone na dyskryminację i nietolerancję, w tym w życiu cyfrowym8 W 2021 r. w całej UE ofiarą umyślnego zabójstwa padło 114 dzieci9 . Szacuje się, że 20 % dzieci w Europie doświadcza jakiejś formy niegodziwego traktowania w celach seksualnych w dzieciństwie10. W niedawnym badaniu dotyczącym przemocy wobec kobiet aż 13,7 % dorosłych kobiet zgłosiło na szczeblu krajowym, że doświadczyło przemocy seksualnej w dzieciństwie11, chociaż odsetek ten może być nawet wyższy, ponieważ wskaźniki ujawniania informacji są niestety niż wynikałoby to z rzeczywistej sytuacji. Szacuje się, że 190 tys. dziewcząt w całej UE jest zagrożonych przymusowym okaleczaniem narządów płciowych12. Samobójstwo jest drugą wśród najczęstszych przyczyn zgonów młodych ludzi (w wieku 15–19 lat)13. 13–29 % dzieci (w wieku 15 lat)14 z różnych państw członkowskich
zgłosiło, że są często nękane. Przemoc wobec dzieci pociąga za sobą również koszty ekonomiczne szacowane na kwotę sięgającą nawet 8 % światowego PKB, tj. około 6,5 bln EUR, ponieważ spowalnia rozwój gospodarczy, pogłębia nierówności społeczno-gospodarcze, hamuje wzrost gospodarczy i zmniejsza dochód na mieszkańca15. Przeznaczanie środków finansowych na programy ukierunkowane na małe dzieci może przynieść zwrot z inwestycji co najmniej czterokrotnie wyższy niż pierwotne nakłady16. Szacuje się, że roczna utrata kapitału ludzkiego w Europie spowodowana zaburzeniami psychicznymi dzieci i młodzieży wynosi 54,2 mld EUR17
.
Niekorzystna sytuacja społeczno-gospodarcza w dzieciństwie wiąże się również z wysokimi kosztami dla społeczeństw, które łącznie odpowiadają średnio 3,4 % PKB w UE18
.
Inwestowanie w ochronę dziecka i zapobieganie przemocy wobec dzieci przynosi zatem również wysokie zyski ekonomiczne i długoterminowe oszczędności wynikające z ograniczenia kosztów. Same dzieci proszą o wzmocnienie swojej pozycji i głośno mówią o swoich problemach, o swoim życiu. Są one obecnie podmiotami praw i inicjatorami zmian, i jasno formułują apele do dorosłych o podjęcie działań w odpowiedzi na ich potrzeby. Jako eksperci w sprawach, które ich dotyczą, dzieci słusznie domagają się przestrzegania zasady „Nic dla nas bez nas”. Zgodnie z art. 12 Konwencji ONZ o prawach dziecka („konwencja ONZ”) i Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta”) głosy i potrzeby dzieci mają kluczowe znaczenie dla zalecenia w sprawie zintegrowanych systemów ochrony dziecka. Dzięki nowej unijnej platformie uczestnictwa dzieci przeprowadzono konsultacje z ponad tysiącem dzieci na temat ich potrzeb w zakresie ochrony.

W KIERUNKU ZINTEGROWANYCH SYSTEMÓW OCHRONY DZIECKA #

Ochrona dzieci przed wszelkimi formami przemocy jest jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej. Jest ona również nierozerwalnie związana z zapobieganiem przemocy, aby zapewnić dzieciom dobrostan i poszanowanie ich praw. W art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) ustanowiono cel Unii polegający na wspieraniu ochrony praw dziecka. Art. 24 Karty stwierdza, że dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna
dla ich dobra i że we wszystkich działaniach w stosunku do dzieci, podejmowanych przez organy publiczne lub instytucje prywatne, podstawowe znaczenie musi mieć najlepiej pojęty interes dziecka. Ochrona dziecka jest również kluczowym celem konwencji ONZ i Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, aby każde dziecko żyło wolne od lęku, zaniedbania, niegodziwego traktowania i wyzysku. Wysokie statystyki i dowody wskazujące na różnego rodzaju niegodziwe traktowanie, przemoc i zaniedbania wobec dzieci w całej UE, w tym tragiczny bilans pandemii, skutki wojny napastniczej przeciwko Ukrainie i gwałtowny wzrost światowych konfliktów zbrojnych, stanowią wezwanie do dalszego działania. W związku z tym Komisja przedstawia państwom członkowskim zalecenie19 dotyczące dalszego rozwijania i wzmocnienia systemów ochrony dziecka w państwach członkowskich, aby zwiększyć integrację tych systemów w celu lepszego zaspokojenia potrzeb dzieci w zakresie ochrony przed wszelkimi formami przemocy oraz promowania ochrony dziecka jako globalnego priorytetu Unii.
Ochrona dzieci jest zagadnieniem ogólnospołecznym i międzysektorowym. Jest ona wspólnym obowiązkiem wielu podmiotów, w tym organów publicznych, podmiotów prywatnych, organizacji międzynarodowych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Szeroki wachlarz narzędzi, którymi dysponują państwa członkowskie, również na szczeblu Unii (środki prawne, polityczne i finansowe) oraz na wszystkich szczeblach administracji państwowej, może pomóc w uczynieniu systemów ochrony dziecka lepiej zintegrowanymi i bardziej solidnymi.
Niezbędne są mechanizmy koordynacji pomiędzy ministerstwami oraz na różnych poziomach kompetencji, które umożliwiłyby skuteczną i wielodyscyplinarną reakcję. Istotne jest, aby każdy podmiot miał jasno określoną rolę i zapewniał ścisłą koordynację z pozostałymi podmiotami. Kolejnym wyzwaniem jest dostępność i koordynacja zasobów ludzkich i finansowych. Wszystko to wskazuje na wyraźną potrzebę wprowadzenia bardziej skutecznych i zintegrowanych systemów ochrony dziecka. Całościowe społeczne podejście do ochrony dziecka jest wymierną i strategiczną długoterminową inwestycją, również w kontekście długowiecznego społeczeństwa, które powstaje na naszych oczach. Ochrona dziecka w znacznym stopniu przyczyni się do stworzenia bardziej sprawiedliwych i równościowych społeczeństw, opartych na równości międzypokoleniowej i solidarności wobec obecnych i przyszłych pokoleń. Przedmiotowe zalecenie, jakie Komisja przedstawia państwom członkowskim, zostało sformułowane w odpowiedzi na apele Parlamentu Europejskiego20, Rady21 i Europejskiego Komitetu Regionów22. Potwierdza ono zaangażowanie Komisji na rzecz wzmocnienia ochrony dziecka w całej UE i poza nią. Wspiera ono państwa członkowskie i wzywa je do oceny, wzmocnienia i zintegrowania swoich systemów ochrony dziecka w oparciu o najlepsze praktyki i z wykorzystaniem narzędzi na szczeblu UE, takich jak środki prawne, polityczne i finansowanie. Komisja wzywa również Parlament Europejski i Radę do uwzględnienia przedmiotowego zalecenia w przyszłych obradach, a Komitet Regionów i Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny do promowania dialogu z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz społeczeństwem obywatelskim. We wszystkich tych działaniach dobro dziecka powinno zawsze pozostać kwestią nadrzędną.

1. Za pośrednictwem unijnej platformy uczestnictwa dzieci.
2. COM(2021) 142 final.
3. Zalecenie Rady (UE) 2021/1004 z dnia 14 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia europejskiej gwarancji dla dzieci (Dz.U. L 223 z 22.6.2021).
4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/93/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, zastępująca decyzję ramową Rady 2004/68/WSiSW (Dz.U. L 335 z 17.12.2011) (dyrektywa w sprawie niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych, w tym jej wersja przekształcona, COM(2024) 60 final), komunikat w sprawie cyfrowej dekady dla dzieci i młodzieży: europejska strategia na rzecz lepszego internetu dla dzieci (BIK+) (COM(2022) 212 final), rozporządzenie ustanawiające przepisy mające na celu zapobieganie niegodziwemu traktowaniu dzieci w celach seksualnych i jego zwalczanie (COM(2022) 209 final).
5. Unijna platforma uczestnictwa dzieci
6. JOIN(2022) 53 final.
7. Wytyczne UE dotyczące dzieci w konfliktach zbrojnych
8. Źródła danych znajdują się w towarzyszącym dokumencie roboczym służb Komisji (SWD(2024) 98
   final).
9. Eurostat, Intentional homicide victims by age and sex – number and rate for the relevant sex and age
   groups [Ofiary umyślnych zabójstw w rozbiciu na wiek i płeć – liczba i wskaźnik w odniesieniu do odpowiedniej płci i grupy wiekowej], 2021.
10. Kanał Praw Człowieka Rady Europy.
11. Eurostat, EU survey on gender-based violence against women and other forms of inter-personal violence
    (EU-GBV) [Badanie UE dotyczące przemocy ze względu na płeć wobec kobiet oraz innych form przemocy interpersonalnej (EU-GBV)], 2022.
12. Zero tolerancji dla okaleczania narządów płciowych kobiet (europa.eu).
13. UNICEF, State of the World’s Children 2021:On My Mind – Promoting, protecting and caring for children’s mental health, Regional brief [Stan dzieci na świecie 2021: Rozważania na temat promowania i ochrony zdrowia psychicznego dzieci oraz troski o nie, analiza regionalna]: Europa, 2021.
14. The twin challenge of equity and excellence in basic skills in the EU [Podwójne wyzwanie równości
    i doskonałości w zakresie umiejętności podstawowych w UE], An EU comparative analysis of the PISA 2022 results [Unijna analiza porównawcza wyników PISA 2022] – Urząd Publikacji UE (europa.eu), 2024
15. The Violence-Prevention Dividend – Why Preventing Violence against Children Makes Economic Sense
    [Dywidenda z zapobiegania przemocy. Dlaczego zapobieganie przemocy wobec dzieci przynosi
    korzyści ekonomiczne], 2022.
16. The Center for High Impact Philanthropy, High Return on Investment (ROI) [Wysoki zwrot z inwestycji (ROI)], 2015.
17.  UNICEF Report on the State of the World’s Children 2021, Europe regional brief [Sprawozdanie UNICEF z 2021 r. na temat stanu dzieci na świecie, analiza regionalna – Europa].
18. C. Clarke i in., „The economic costs of childhood socio-economic disadvantage in European OECD countries” [„Gospodarczy koszt niekorzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej w dzieciństwie w państwach OECD w Europie”], OECD Papers on Well-being and Inequalities, nr 9, OECD Publishing, 2022.
19.  Zob. odniesienia w zaleceniu w sprawie zintegrowanych systemów ochrony dziecka (COM(2024) 2682
    final), w jego załączniku dotyczącym kluczowych aktów prawnych Unii, kluczowych dokumentów
    programowych i finansowania, które są istotne dla systemów ochrony dziecka, oraz w towarzyszącym
    mu dokumencie roboczym służb Komisji (SWD(2024) 98 final).
20. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 marca 2021 r. w sprawie praw dziecka w świetle strategii UE na rzecz praw dziecka (2021/2523(RSP)).
21. Konkluzje Rady z dnia 9 czerwca 2022 r. w sprawie strategii UE na rzecz praw dziecka (10024/22).
22. Opinia Europejskiego Komitetu Regionów pt. „Wzmocnienie pozycji władz lokalnych i regionalnych
    w zintegrowanych systemach ochrony dzieci” przyjęta na sesji plenarnej w dniach 17–18 kwietnia 2024 r. Zob.: Podstawowe informacje o opinii (europa.eu)